De schildklier is het gaspedaal van onze stofwisseling

Zolang alles goed gaat stellen we ons geen vragen over onze schildklier. Pas bij problemen blijkt hoe belangrijk dit orgaan is.

Inhoud:

Belangrijk voor het metabolisme
Hypothyroïdie: te traag
Te weinig jodium
Een auto-immuunziekte
Hyperthyroïdie: op hol
Een deel van de schildklier verwijderen
Knobbeltjes
Schildklierkanker
Chirurgie
Na de ingreep
Een jodiumtabletje bij een nucleaire ramp

Net als de pancreas, de teelballen en de eierstokken is de schildklier een endocriene klier, wat betekent dat ze hormonen afscheidt die de verschillende functies van ons organisme regelen. Een belangrijke rol voor een orgaantje dat niet meer weegt dan 10 à 20 gram, nauwelijks 4 cm hoog is en 6 cm breed. Het heeft de vorm van een vlinder, gevormd door twee lobben verbonden door een brugje en ligt aan de basis van de hals, net onder de adamsappel.

De schildklier geeft twee hormonen vrij in het bloed, waar ze worden vervoerd door eiwitten. Het hormoon T3 (triiodothyronine) neemt ongeveer 10% voor zijn rekening en het hormoon T4 (thyroxine) ongeveer 90%. Deze productie wordt geregeld door een derde hormoon, het TSH (thyroid-stimulating hormone) dat door een andere klier, de hypofyse, wordt geproduceerd. Onmisbaar voor de aanmaak van al deze hormonen is verder nog het oligo-element jodium. Afwijkingen komen frequent voor en vooral bij vrouwen.

Belangrijk voor het metabolisme

De schildklier is belangrijk: ze is niet meer of niet minder dan het gaspedaal van onze stofwisseling. “Ze houdt zich inderdaad bezig met het metabolisme van alle cellen van het menselijk lichaam, namelijk de spierkracht (ook van de hartspier), het concentratievermogen, de hersenfuncties, enz.”, zegt dr. Guy Andry, verbonden aan het Bordetinstituut in Brussel. “Het regelt alle energie van ons lichaam, want elke van onze cellen beschikt over receptoren voor schildklierhormonen.”

Terug naar begin

Hypothyroïdie: te traag

Wanneer de schildklier te traag werkt, is de hormoonproductie zwak en werkt het lichaam op een laag pitje. De belangrijkste symptomen zijn progressief optredende vermoeidheid, concentratiestoornissen, geheugenverlies, kouwelijkheid, constipatie en vaak ook gewichtstoename. “Deze symptomen zijn niet heel specifiek”, zegt dr. Andry. “Maar een bloedonderzoek kan snel bevestigen of het een hypothyroïdie betreft. In ieder geval is het niet correct, een gewichtstoename meteen toe te schrijven aan een schildklier die een beetje lui is...”

In het bloed kan de hoeveelheid TSH worden gemeten. Bij hypothyroïdie is het gehalte aan TSH hoog: de hypofyse reageert inderdaad op het tekort aan schildklierhormonen door meer TSH te produceren. Zo probeert ze de schildklier te stimuleren om meer hormonen te produceren.

Terug naar begin

Te weinig jodium

Vroeger was een tekort aan jodium wel eens de oorzaak van een hypothyroïdie. Dit was vooral het geval in streken die ver van de zee lagen, waar de toevoer aan jodium ontoereikend was. Tegenwoordig komt dit in onze geïndustrialiseerde landen minder voor. Voor een volwassene bedraagt de aanbevolen hoeveelheid jodium 150 microgram per dag. We vinden het in gejodeerd tafelzout, algen, vis, schelp- en schaaldieren, maar ook in soja, groene boontjes en slasoorten.

Terug naar begin

Een auto-immuunziekte

Hashimoto-thyroïditis is een veelvuldige oorzaak van hypothyroïdie en treft meer vrouwen dan mannen. Het is een auto-immuunziekte: de antilichamen uit het bloed vernietigen de schildkliercellen. De schildklier neemt daardoor in volume toe en soms is een zwelling aan de hals te zien, een krop. Een bloedonderzoek kan de aanwezigheid van deze antilichamen aantonen. Deze vorm van hypothyroïdie wordt behandeld met levenslange toediening van schildklierhormonen, maar soms zijn complexere behandelingen nodig.

Een slecht functionerende hypofyse kan eveneens de oorzaak van een secundaire hypothyroïdie zijn.

Terug naar begin

Hyperthyroïdie: op hol

De schildklier is het gaspedaal van onze stofwisseling

In dit geval slaat de schildklier op hol waardoor ook het lichaam op volle toeren gaat draaien: het metabolisme gaat heel wat sneller werken. “De symptomen zijn hyperactiviteit, hartkloppingen, klamme handen, een warmtegevoel zelfs bij koude temperatuur, de behoefte zich licht te kleden, een glanzende blik en soms gewichtsverlies. Ook kan exoftalmie optreden (een lichtjes uitpuilende oogbol).”

Bij hyperthyroïdie zal een bloedonderzoek een te laag TSH-gehalte aantonen: dit is de reactie van de hypofyse op de overproductie van schildklierhormonen. Op deze manier probeert de hypofyse de productie van hormonen af te remmen.

Terug naar begin

Een deel van de schildklier verwijderen

De belangrijkste oorzaak van hyperthyroïdie is een andere auto-immuunziekte, namelijk de ziekte van Graves-Basedow. Antilichamen die in abnormaal hoge dosis aanwezig zijn, stimuleren de schildklier op een excessieve manier. Met medicatie kan deze productie vertraagd worden. “Wanneer medicatie niet helpt, of wanneer hartproblemen of vermagering optreedt, kan het noodzakelijk zijn chirurgisch een deel van de schildklier weg te nemen.”

Ook een behandeling met radioactief jodium kan voorgesteld worden: geabsorbeerd door de schildklierweefsels, zal het jodium door zijn radioactiviteit een deel van de schildkliercellen vernietigen (en een staat van euthyroïdie herstellen.

Soms kunnen zich in de schildklier ook knobbeltjes vormen die te veel schildklierhormonen produceren en op deze manier tot hyperthyroïdie leiden. Tenslotte kunnen ontstekingen van de schildklier, van besmettelijke aard of niet, een tijdelijke hyperthyroïdie in gang zetten.

Terug naar begin

Knobbeltjes

De meerderheid van de schildklierknobbeltjes zijn goedaardig. “Ze bestaan in diverse soorten en variëteiten”, legt Dr. Andry uit. “Sommige zijn zichtbaar met het blote oog of voelbaar bij het betasten van de hals. De echografie is een pijnloos onderzoek dat toelaat om de schildklier te bekijken door simpelweg de sonde over de hals te laten gaan.

Indien de endocrinoloog het verlangt, kan hij een ander, wat uitgebreider onderzoek uitvoeren: de scintigrafie, die erin bestaat een zeer lage dosis van een radioactief product in te spuiten. Dit laat toe, vast te stellen of het knobbeltje schildklierhormoon produceert (dan spreekt men van een warm knobbeltje) of niet (koud knobbeltje). In één geval op de tien kan zo’n koud knobbeltje zich ontwikkelen tot een kwaadaardige tumor. Daarom zal de arts het verder onderzoeken. Onder echografische controle zal hij een punctie uitvoeren: met behulp van een fijne naald haalt hij enkele cellen van het schildklierweefsel weg om ze te laten analyseren.”

Terug naar begin

Schildklierkanker

Schildklierkankers zijn zeer zeldzaam (ongeveer 1% van alle kankers in België) en hun prognose is in het merendeel van de gevallen zeer goed. “Het woord kanker zegt in dit geval te weinig”, benadrukt dr. Andry. “Er zijn verschillende types kanker van de schildklier, en hun prognose is zeer variabel. De meerderheid bestaat uit wat we noemen gedifferentieerde tumoren. Dit wil zeggen dat de cellen waaruit ze bestaan quasi identiek zijn aan normale schildkliercellen.

Hoe jonger de patiënt en hoe sterker de tumor is gedifferentieerd, hoe beter de prognose. Bij mensen jonger dan 45 jaar is de prognose zelfs excellent: 95% leven zonder blijvende gevolgen en zullen ook nadien een perfect normaal leven leiden. Bij de mannen ouder dan 45 en de vrouwen boven de 50, is de pronostiek wat minder gunstig maar pas vanaf 65 of 70 wordt het ernstig. Dan is een ingrijpende behandeling nodig: de schildklier moet volledig weggenomen worden en ook een deel van de lymfeklieren rondom. Daarna moet een dosis radioactief jodium worden ingebracht om de resterende schildkliercellen te vernietigen.

Voor dit type tumor is het belangrijk de patiënten gedurende twee of drie weken elke inname van schildklierhormoon te ontzeggen en hen ook te verbieden jodium in te nemen: ze mogen dus niet naar zee gaan, geen vis en schelpdieren eten, enz. Zodoende zullen de kleine schildkliercellen gretig het radioactieve jodium absorberen en zo hun eigen doodvonnis tekenen.”

Terug naar begin

Chirurgie

Het is mogelijk om de schildklier volledig of gedeeltelijk te verwijderen. In welk geval is dit nodig? “Wanneer de echografie en de punctie laten vermoeden dat er sprake is van een kwaadaardige tumor, maar ook wanneer de krop tegen de luchtpijp en de slokdarm drukt, wat heel vervelend is voor de patiënt en hem belemmert. Maar ook wanneer een knobbeltje toxisch wordt en in sommige gevallen van de ziekte van Basedow (meestal gaat dit dan gepaard met gezichtsproblemen).”

In het geval een knobbeltje aanwezig is in slechts één van de lobben van de schildklier, zal de chirurg enkel die ene lob weghalen. Hetzelfde geldt bij een jonge patiënt met scherpomlijnde, goed gedifferentieerde kleine tumoren. In andere gevallen wordt de volledige schildklier weggehaald. De operatie heeft plaats onder algemene verdoving en moet uitgevoerd worden door een ervaren chirurg. “Tijdens de operatie wordt eerst een deeltje weggenomen wat meteen wordt geanalyseerd om te zien of een volledige verwijdering noodzakelijk is, wat dan nog tijdens de verdoving gebeurt”, legt dr. Andry uit. “Ik elk geval gebeurt ook een meer uitgebreide analyse die meerdere dagen in beslag neemt.”

Terug naar begin

Na de ingreep

Na de operatie is een voorbijgaande verlamming van de stembanden mogelijk (in 7% van de gevallen), maar in slechts 1% is deze verlamming definitief. Het litteken is recht, fijn, en wordt gemaakt in één van de huidplooien zodat ze zo weinig mogelijk zichtbaar is.

Hoe moet het litteken verzorgd worden? “Door kleine massages met een hydraterende crème, om de huid van de weefsels los te maken. Uiteraard moet de patiënt tijdelijk ook een beetje oppassen en de hals niet extreem rekken of bewegen. Het is vanzelfsprekend niet het meest geschikte moment om het plafond van de keuken te herschilderen!”

Na een volledige verwijdering zal de patiënt levenslang synthetische schildklierhormonen moeten nemen, onder de vorm van elke dag een pil. Ze nemen dan de rol van de schildklier over en verzekeren de patiënt van een betere levenskwaliteit. Wel is een regelmatige en eveneens levenslange opvolging noodzakelijk. “In de meeste gevallen is deze behandeling makkelijk te doseren en het hormoon is ook overal ter wereld te vinden.”

Is de schildklier slechts gedeeltelijk weggenomen, dan zal het gedeelte dat overblijft voldoende hormonen produceren om normaal te functioneren.

Terug naar begin

Een jodiumtabletje bij een nucleaire ramp

Dat onze schildklier maar in staat is een beperkte hoeveelheid jodium te absorberen, blijkt heel nuttig te zijn bij een eventueel ongeluk in een nucleaire installatie. Gewoon een tabletje slikken met een hoge dosis stabiel (dus niet-radioactief) jodium, blijkt immers een efficiënte bescherming te bieden tegen schildklierkanker en dat is het belangrijkste risico voor de omwonenden bij een ramp.

Hoe dat werkt? Heel eenvoudig. Omdat de schildklier de hoge dosis uit het tabletje opneemt, raakt ze jodiumverzadigd zodat ze niet meer in staat is het (deze keer wél radioactief) jodium van de kernramp te absorberen. Dit wordt dus meteen weer uitgescheiden zonder al te veel schade aan te richten in ons lichaam.

België telt slechts twee kerncentrales, in doel en Tihange, maar er zijn uiteraard heel wat meer installaties waar nucleaire energie wordt gebruikt, verwerkt en/of opgeslagen. Denken we maar aan de centra van Mol-Dessel en Fleurus. Bovendien zijn er ook centrales vlakbij de Belgische grens: in Chooz, Gravelines en Cattenom (Frankrijk), in Borssele (Nederland),...

Jodiumtabletjes zijn verkrijgbaar in alle apotheken. Ze zijn zelfs gratis voor wie binnen een straal van 10 of 20 kilometer van een nucleaire site woont (afhankelijk van de grootte van deze site). Buiten deze zones zijn ze vrij te koop in de apotheken (ongeveer 4 euro). Aangeraden wordt, ze in huis te halen maar ze niet te gebruiken vooraleer de autoriteiten daartoe oproepen.

Terug naar begin

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content