Osteoporose: de stille epidemie

Ziekte associëren we meestal meteen met pijn of andere klachten. Osteoporose of botontkalking kan echter jarenlang evolueren zonder symptomen. Tot de eerste breuk optreedt. Daardoor wordt de diagnose vaak laat gesteld en wordt preventie verwaarloosd. Met de toenemende levensverwachting is het echter meer dan ooit nodig om voldoende aandacht te schenken aan dit probleem.

Naarmate onze leeftijd vordert, worden onze botten zwakker. Dat is een realiteit waar niemand aan ontsnapt, noch vrouwen, noch mannen. Boven de 50 krijgt één vrouw op de drie en één man op de vijf te maken met osteoporose (botontkalking). Het is een ziekte van onze botten waarbij de botmassa vermindert en de beenderen poreus worden. Het gevolg daarvan is een duidelijke toename van de kans op botbreuken. Vooral de heupen, de polsen en de ruggenwervels zijn kwetsbaar.

Continue opbouw en afbraak

Ons bot is een levend weefsel dat zich voortdurend vernieuwt. Dit betekent dat onze beenderen continu worden afgebroken en opgebouwd. Deze botvernieuwing laat onder meer toe dat botbreuken genezen. Vooral tijdens onze kinderjaren en onze adolescentie neemt ons lichaam meer en beter calcium op en wordt er meer bot opgebouwd dan er wordt afgebroken. De maximale hoeveelheid botmassa (de piekbotmassa) wordt bereikt rond de leeftijd van 30 jaar. Daarna keert het proces om en wordt er stilaan meer bot afgebroken dan er wordt opgebouwd. De botmassa neemt af en als we niet opletten wordt ons skelet uiteindelijk zo broos dat het bij de minste schok kan breken. Zover mogen we het niet laten komen. En dat hoeft ook helemaal niet: botontkalking kan op doeltreffende wijze worden afgeremd, op voorwaarde dat de diagnose tijdig gesteld wordt.

Sterke botten opbouwen

Hoewel erfelijkheid zeker een belangrijke rol speelt bij het ontstaan van botontkalking, bestaat de meest doeltreffende manier om osteoporose te voorkomen erin tijdens de jeugd zo sterk mogelijke botten op te bouwen. Een toename van de piekbotmassa met 10% vermindert het risico op botbreuken op volwassen leeftijd met 50%.

Een calciumrijke voeding is een eerste vereiste om sterke botten te vormen. Zuivelproducten vormen de voornaamste voedingsbron maar helaas drinkt de jeugd minder en minder melk en meer en meer frisdrank wat een negatieve invloed heeft op hun botopbouw. Bovendien volstaat calcium alleen niet. Om het calcium uit de voeding te kunnen opnemen en vastleggen in de beenderen is vitamine D noodzakelijk. Om daarover in voldoende mate te beschikken, moeten we dagelijks minstens een kwartiertje zonlicht zien opdat onze huid voldoende vitamine D kan aanmaken.

Ook eiwitten spelen een essentiële rol bij de opbouw van botmassa. Kinderen die te weinig eiwitten eten tijdens de groei, zullen een veel minder stevig skelet ontwikkelen omdat het eiwittekort zowel de productie als de werking van een groeifactor in het gedrang brengt, die een rol speelt bij de opname van calcium en fosfaat (ook belangrijk bij de botopbouw).

Naast de voeding speelt lichaamsbeweging een belangrijke rol. Kinderen die regelmatig bewegen, hebben een beduidend hogere piekbotmassa.

En dan zijn er natuurlijk ook de elementen die een negatieve invloed hebben op de opbouw van stevige botten: roken, te veel alcohol en te veel frisdranken met fosforzuur (E338, dit wijzigt het evenwicht tussen calcium en fosfor en belemmert de calciumopname).

Een stille dief

Een belangrijk probleem bij het verlies van botmassa is dat dit proces ongemerkt verloopt. Bij mannen gebeurt dit verlies gelijkmatig, bij vrouwen neemt het snel toe wanneer op het ogenblik van de menopauze, de beschermende invloed van de oestrogenen op de botten wegvalt. Na de menopauze verliezen vrouwen de eerste tien jaar zo’n 0,3 tot 2% van hun botmassa per jaar!

Met de spectaculaire toename van de levensverwachting gedurende de laatste decennia en de gewijzigde levensstijl, waarbij we veel minder bewegen, is osteoporose zeer sterk toegenomen. Het risico dat een vrouw in haar leven een heupfractuur oploopt, bedraagt tegenwoordig 1 op 6 (ter vergelijking: de kans dat borstkanker zal vastgesteld worden is 1 op 9!). Zo’n breuk vergt haast altijd een heelkundige ingreep. En als je weet dat gemiddeld 30% binnen het jaar sterft aan de verwikkelingen van deze heupfractuur en 1 op de 3 invalide wordt en haar zelfredzaamheid verliest, dan besef je pas hoe groot de impact van osteoporose is.

Risicopersonen tijdig herkennen

Wil je zelf een beeld krijgen van je risico op osteoporose, voer dan de IOF Eén minuut osteoporose risicotest uit. Dat doe je door 19 gemakkelijke vragen te beantwoorden om meer te weten te komen over de gezondheidsstatus van je botten. Deze test vind je hier.

Artsen bepalen hoe groot je risico op osteoporotische breuken is aan de hand van het FRAX-model, een algoritme gebaseerd op klinische risicofactoren ontwikkeld door de Wereldgezondheidsorganisatie. De klinische risicofactoren die in rekening worden gebracht bij dit model omvatten leeftijd, geslacht, BMD (bone mineral density) of botdichtheid, de eerdere osteoporotische breuken na de leeftijd van 50 jaar, een lage BMI, gebruik van corticoïden, secundaire osteoporose (bijvoorbeeld ten gevolge van reumatoïde artritis), eventuele heupbreuken bij de ouders, actief roken en meer dan twee alcoholconsumpties per dag. Het algoritme geeft een score die representatief is voor het absolute risico op breuken binnen de 10 jaar. Dankzij deze schatting, kunnen risicopersonen preventieve maatregelen nemen vooraleer ze een eerste breuk oplopen.