Madrid, verlicht landschap

El Paisaje de la Luz, landschap van licht: zelfs Madrilenen weten niet wat dit precies betekent. In 2021 kreeg de historische kern van Madrid de titel van Unesco werelderfgoed. Het gaat om de as Paseo del Prado-Recoletos-Parque del Retiro, die cultuur, natuur en wetenschap combineert.

Het is vooral de historische centrale as van Madrid, ontworpen als een groene zone in een stedelijke omgeving, die ervoor gezorgd heeft dat dit stukje Spanje het tot werelderfgoed heeft geschopt. Al sinds het einde van de 17de eeuw zijn de boulevard Paseo del Prado en het park Retiro nauw met elkaar verbonden, omdat ze 350 jaar lang dé ontmoetingsplek waren van het Spaanse hof. De Paseo werd in 1540 aangelegd en was de eerste promenade met bomen in een Europese hoofdstad. Met de belendende populieren werd voor het eerst natuur in een stadsontwerp geïntegreerd, en de Paseo stond dan ook model voor boulevards in andere steden, zoals de Alemada in Mexico City (1592) of de Alamedade los Descalzos in Lima (1611).

Wist je trouwens dat ‘prado’ weide betekent? Zowel de Paseo als het beroemde museum danken hun naam aan de oude prado de los Jerónimos, de weiden en bossen rond het klooster van San Jerónimo el Real, waarvan enkel nog de gotische kerk en een klooster is overgebleven, dat zich nu achter het huidige Prado bevindt. Tijdens de 17de en 18de eeuw plantten de Spaanse koningen hier gebouwen neer die aan de kunsten en de wetenschap waren gewijd, maar ze lieten ook een grote tuin aanleggen die toegankelijk was voor het publiek. Unesco wilde hulde brengen aan een “site die een nieuwe opvatting van stedelijke ruimte belichaamt en een model is van stadsplanning uit de periode van het 18de-eeuws verlicht absolutisme”.

De kunstroute

Iedereen kan deze unieke omgeving op zijn eigen manier ontdekken, maar om cultuur op te snuiven kan je niet voorbij aan de Paseo del Arte, een deel van de promenade van bijna een kilometer lang, een combinatie van architectuur en natuur. Het is hier dat de meest prestigieuze musea van de stad liggen.

Arriveer je in het treinstation van Atocha, dat ook wel bekend staat als ‘Estación del Arte’, lijkt het wel of je een enkeltje richting de tropen hebt gekocht. In het hart van het atrium schittert een botanische tuin met zo’n 7.000 planten, een unieke plek waar Japanse notenbomen en Polynesische kokospalmen naast winkels van grote merken en restaurants wortel schieten. Bij het verlaten van dit monumentale station zie je links het roodzwarte silhouet van de nieuwe uitbreiding van het Centro de Arte Reina Sofia, ontworpen door Jean Nouvel. In dit museum, voornamelijk gewijd aan moderne schilderkunst, hangt Guernica, Picasso’s monumentale werk. Het oude ziekenhuis uit 1788 naast de nieuwe vleugel werd in 1986 omgevormd tot kunstcentrum.

Rechts daarvan opent zich dan de Paseo del Prado, met langs beide zijden bomen en emblematische bouwwerken. Een 18de-eeuws neoklassiek gebouw huisvest het beroemde Prado, dat meer dan 7.500 schilderijen bewaart die door de Habsburgers en de Bourbons verzameld werden. En naast de Pinacoteca ligt de Koninklijke Botanische Tuin, met zo’n 5.000 plantensoorten, waarvan vele door de eeuwen heen zijn meegebracht door Europese expedities.

Wandel twee minuten verder en je staat voor het Thyssen-Bornemisza Museum, vernoemd naar een familie Duitse industriëlen die in de eerste helft van de 20ste eeuw een belangrijke kunstcollectie verzamelde die ze in 1993 aan Spanje afstond. Zo’n duizend schilderijen, beeldhouwwerken, tapijten en kostbare voorwerpen zijn ondergebracht in het 18de-eeuwse paleis van Villahermosa.

De wandeling langs de boulevard gaat verder via de centrale laan, langs tuinen vol fonteinen en grote pleinen met majestueuze gebouwen. Op de Plaza Canovas del Castillo trekt de fontein van Neptunus alle aandacht, met de Romeinse godheid rechtopstaand in een strijdwagen, een drietand in de ene hand en een kronkelende slang in de andere. Ook de twee schitterende gebouwen waarin de luxehotels Palace en Ritz zijn gehuisvest, liggen in de schaduw van het Thyssen-Bornemisza.

Op de Plaza de Cibeles treffen we nog een monumentale neoklassieke fontein, met een beeld van de gelijknamige godin in een strijdwagen, voortgetrokken door twee leeuwen. Deze fontein is voor Real Madridsupporters wat de Neptunusfontein is voor Atléticofans, de plek waar overwinningen worden gevierd. Het plein is omringd door enkele markante gebouwen: het stadhuis in het majestueuze Palacio de Comunicaciones, de Bank van Spanje en het Palacio de Linares, onderdak van het cultureel centrum Casa de América.

Retiro, een groene rustplek

Sla aan de Plaza de Cibeles rechtsaf in de richting van de monumentale Puerta de Alcalá op de Plaza de la Independencia, tegenover een van de vele ingangen naar het Retiropark. Deze granieten triomfboog in neoklassieke stijl werd in 1778 ingehuldigd en was de eerste ‘moderne’ triomfboog die in Europa werd gebouwd sinds de Romeinen. Hij stond er dus al vóór bekendere exemplaren als de Arc de Triomphe in Parijs en de Brandenburger Tor in Berlijn.

Na de meer culturele bezienswaardigheden langs de Paseo del Prado zijn de tuinen van het Retiropark een echte verademing, met 125 hectare aan wandelpaden langs grasperken die publiek toegankelijk zijn. Er zijn ook veel bomen, die soms gegroepeerd staan en een welgekomen schaduwplek vormen tegen de Madrileense zon. Het is een oase van groen met om en bij de 15.000 bomen, een plantentuin, een prachtige rozentuin en een grote vijver waar je kan genieten van een tochtje met een roeibootje of een plezierboot aangedreven door zonne-energie.

Satan

Het park vormt ook het uitgelezen decor voor twee oude paleizen die je doen wegdromen. Het Palacio de Velázquez valt op door de lange bakstenen façade in twee kleuren, die versierd is met keramiektegels van de Manufactura Real de Moncloa. Via het glazen dak boven de structuur met ijzeren gewelven valt er natuurlijk licht in de enorme hal van het gebouw, die ook gebruikt wordt voor tijdelijke tentoonstellingen van het Reina Sofia Museum.

Het Palacio de Cristal verschijnt dan weer uit het niets. De groene omgeving lijkt volledig door te dringen in dit transparante gebouw. Het heeft de vorm van een Grieks kruis, met gietijzeren kolommen die een structuur van kristal en ijzer ondersteunen. De enige versieringen zijn kleine friezen en keramische decoraties. Het geheel komt nog meer tot zijn recht door het meertje voor het paleis met een uitbundige fontein, waarin veel schildpadden een thuis hebben gevonden.

Tegelijk is Retiro een openluchtmuseum, met overal verspreid beeldhouwwerken. Het meest bijzondere is ongetwijfeld dat van de Gevallen Engel, ’s wereld enige standbeeld in een publieke ruimte dat Satan voorstelt!