Als de tuin voor je zorgt

Steeds meer zorginstellingen ontdekken de therapeutische kracht van een tuin. Het effect van wieden, schoffelen of gewoon in de tuin vertoeven is dan ook heel breed: het herstel bevorderen, psychische klachten verlichten, het zorgpersoneel ondersteunen...

Sinds zijn hersenbloeding was communiceren via taal onmogelijk voor André. Tot zijn vrouw liet verstaan dat hij altijd een fervent tomatenkweker was. Toen de tuintherapeut hem meenam naar de zorgtuin, klaarde André helemaal op en gingen zijn handen vanzelf aan de slag met het opbinden, snoeien en oogsten van tomaten. “Zonder woorden ontstond er een gesprek en kon hij zijn kennis delen. Bezig zijn met groen had opnieuw iets wezenlijks getriggerd”, vertelt ergo- en tuintherapeut Moncy Vidal, al enkele jaren de bezieler van het project betekenisvol bezig zijn met groen bij dagcentrum Dijlehof in Leuven.

Verhoogde bakken

Dat tuinen mensen kunnen doen openbloeien, is geen recent inzicht. Al in de 19de eeuw werden zieken naar sanatoria in het groen gestuurd en maakte de buitenlucht standaard deel uit van de zorg. Door de opkomst van door technologie gedreven gezondheidszorg in een steriele ziekenhuisomgeving raakte die aanpak ondergesneeuwd. Tot recent een tegenbeweging op gang kwam met nieuwe zorgtuinprojecten. “Bij ons wordt de zorgtuin vooral ingezet als aanvullende behandeling voor mensen met een chronische aandoening, mentale beperking, cognitieve of psychische problemen, stress en burn-out”, vertelt tuintherapeut en docent Tamara van Reijen. “De invulling varieert naargelang de doelgroep. De therapeut kan vaardigheden stimuleren door mensen met een beperkte mobiliteit te laten moestuinieren in verhoogde bakken. Bij revalidatie kan tuintherapie worden ingezet om specifieke hand- en armbewegingen te oefenen. Repetitieve handelingen zoals wieden of schoffelen werken dan weer kalmerend, wat ze geschikt maakt bij onrust en stress. Of de focus kan op de zintuiglijke beleving liggen, door bewust te voelen, luisteren en ruiken. Maar ook in een rusttuin vertoeven, zorgt al voor een heel ontspannend effect.”

Zingeving

Voor (zwaar) zorgbehoevende mensen speelt ook zingeving een rol. Ze zijn afhankelijk van anderen, maar in de tuin worden zij de verzorger van planten, die ze laten groeien, oogsten, anderen cadeau doen. Moncy Vidal: “De psychologische impact kan nauwelijks worden overschat, lokt mensen naar buiten, zet hen aan tot bewegen. Niet onbelangrijk als je weet dat rusthuisbewoners amper zes minuten per dag buiten komen. Zowel voor de stemming als voor de cognitieve vaardigheden is het effect van groenbeleving duidelijk aangetoond. Met je blote handen in de aarde wroeten werkt zelfs als een natuurlijk antidepressivum, dankzij de aanwezigheid van bepaalde schimmelsoorten. Vandaar dat wij mensen zo min mogelijk met handschoenen laten werken.”

Bovendien is groen zoals het weer. Een onderwerp waarover iedereen kan meespreken, dat de deur opent voor herinneringen en ervaringen van vroeger. “Zelfs mensen zonder groene vingers praten plots mee over de beste manier om een groente of kruid te kweken. Zo wordt de tuin een katalysator die sociaal contact op gang trekt.”

De lijst van bewezen psychische en fysieke voordelen is indrukwekkend lang. Wie na een operatie herstelt met zicht op bomen, raakt niet alleen sneller op de been, maar krijgt ook minder complicaties, verblijft minder lang in het ziekenhuis en heeft minder nood aan pijnstilling. Geregeld contact met de natuur hangt ook samen met minder cognitieve klachten, een lagere bloeddruk en minder stress-hormonen, zo blijkt uit studies.

Veilig dolen

“Dé zorgtuin die voor iedereen ideaal is, bestaat niet”, weet Herman Vereycken van expertisecentrum Terra-Therapeutica, dat zorgtuinprojecten begeleidt. “We vertrekken bij de aanleg van de noden en vragen van de bewoners. Willen ze vooral een intiem plekje om te relaxen, of een tuin die hen in beweging brengt, met veel paden, dan spelen we daarop in. Mensen met angststoornissen voelen zich dan weer veiliger in een overzichtelijke tuin, met kleurrijke bloemen en zonder enge hoekjes.”

Bij mensen met dementie, die vaak de neiging hebben rond te dwalen, kan een tuin met een pad in achtvorm voor innerlijke rust zorgen. “Zo kunnen ze zelfstandig blijven dolen op een veilige manier. Er kunnen planten, bloemen of geuren van vroeger worden toegevoegd, of zelfs een oude bushalte om het geheugen te triggeren. Na drie maanden tuintherapie is er bij mensen met dementie een aantoonbare vooruitgang qua communicatie en cognitieve vaardigheden. Hun nachtrust verbetert en ze hebben een betere oriëntatie. In de tuin ervaar je ook het wisselen van de seizoenen, terwijl wie hele dagen binnen slijt en uitkijkt op immer groene hagen, dat besef compleet verliest”, weet Tamara van Reijen.

Maar ook thuis werkt het. “Als je ouder wordt pas je je woning aan, maar niet je tuin, waardoor die een last wordt en een reden om te verhuizen. Door je tuin onderhoudsarm in te richten, met wildere delen, of ergonomisch materiaal te gebruiken, kan je blijven genieten, zonder de lasten”, weet Vereycken.