Gezwollen voeten: SOS lymfoedeem

Gezwollen benen en/of voeten kunnen het gevolg zijn van lymfoedeem, waarbij vocht zich onderhuids opstapelt. Maar met een efficiënte aanpak kan je deze ongewenste zwelling onder controle houden.

Merk je tegen de avond dat je benen dik staan? Is je voet, been of arm altijd gezwollen? Lymfoedeem kan uiteenlopende oorzaken hebben. Maar waar komt dat vocht vandaan? ‘Je hart pompt zuurstofrijk bloed door je slagaders naar de weefsels. Via kleine haarvaatjes vindt een uitwisseling van zuurstof, vitaminen, mineralen en hormonen plaats, waarbij telkens een beetje water meekomt, dat in het weefsel achterblijft.’

‘Je bloed vloeit via het gesloten systeem van aders terug, maar dat vocht moet zich een eigen weg omhoog banen richting je nekregio. Daar zorgt het lymfestelsel voor, maar dat sluit niet mooi op de weefsels aan’, schetst prof. kinesitherapie Nick Gebruers (UA en multidisciplinaire oedeemkliniek UZA) het proces. ‘Het start in de buurt van je haarvaten en transporteert het vocht en de afvalstoffen die uit de weefsels omhoog worden geduwd. Onderweg passeert het lymfevocht langs lymfeknopen, zuiveringsstations die afvalstoffen, maar ook virussen en bacteriën in het lymfevocht, onschadelijk maken. Je lymfestelsel is dus een belangrijke partner in je immuunsysteem.’

Verschillende organen spelen een rol in je vochthuishouding: je hart, nieren, schildklier... Mankementen daar maken dat het vocht ophoopt en er zwelling ontstaat. Vaatchirurg dr. Lore Fias (multidisciplinaire oedeemkliniek UZA): ‘Onderliggende oorzaken, zoals hartfalen, moeten worden opgespoord en indien nodig behandeld.’ Ook spataders, diep veneuze trombose of posttrombosesyndroom kunnen een vlotte drainage in de weg staan. ‘Dat zorgt voor overdruk, waarbij meer water naar de weefsels wordt geduwd, terwijl je lymfestelsel daar de capaciteit niet voor heeft’, aldus prof. Gebruers.

‘Ook je lymfestelsel kan onvoldoende functioneren. Door een aangeboren defect, zoals te weinig lymfebanen. Of door schade na een trauma, infectie, ingreep. Of nog door een kankerbehandeling, waar het weghalen van lymfeknopen, in combinatie met chemo- of radiotherapie, voor een dikke arm, been, buik kan zorgen’, weet dr. Fias.

Ontzwellen

Lymfoedeem is meestal chronisch. ‘Via een combinatiebehandeling kunnen we de zwelling en het risico op infecties doen afnemen’, verduidelijkt dr. Fias. Omdat het vocht bij lymfoedeem langer in de onderste weefsels blijft staan, is er ook sprake van een minder performant immuunsysteem. Het vocht doet er immers langer over om via de lymfeknopen te worden gezuiverd, wat kwalijke kiemen meer vrij spel geeft.

‘De behandeling telt vier pijlers: manuele lymfedrainage, bandage en compressie, oefentherapie en huidhygiëne’, leggen prof. Gebruers en dr. Fias uit. ‘De eerste, intensieve fase start met lymfedrainage. De kinesitherapeut duwt manueel het water weg, waarna het behandelde been of de voet wordt ingezwachteld om het nieuw verkregen volume te behouden. Nadat de bandage is aangebracht, is het tijd om te bewegen: wandelen, steppen, fietsen, de loopband... Dat lokt contracties van de kuit- en voetspieren uit, die het lymfestelsel activeren en de vochtcirculatie bevorderen. Na verloop van tijd volgen ook krachtoefeningen om spiermassa te kweken en de afvoer te bevorderen.” Die aanpak vergt twee tot vier weken, tot de zwelling niet meer afneemt en er geen putje meer in je huid kan worden geduwd. “Op dat moment meet de bandagist je been op om een compressiekous te laten maken. Hoe sneller de behandeling start, hoe meer vocht we wegkrijgen. Zodra er weefselvorming plaatsvindt, is de winst beperkter.’

Ook huidhygiëne speelt een hoofdrol, want oedeem beïnvloedt je huidkwaliteit. ‘Door de zwelling kunnen makkelijk huidwondjes ontstaan, die moeilijk helen en het gevaar op infectie vergroten. Je moet je huid dagelijks controleren en je hebt best altijd een ontsmettende spray op zak. Ook goed hydrateren met een neutrale crème is nuttig, want je huid is droger en dreigt te vervormen en te verharden.’

In de onderhoudsfase komt het erop aan het volumeverlies vast te houden. Dat vraagt zelfmanagement, maar door overdag consequent een compressiekous te dragen en voldoende te bewegen, in combinatie met onderhoudslymfedrainage, kan je het oedeem onder controle houden.

Herken de triggers

Warmte is een te mijden uitlokker. ‘Douchen is beter dan een warm bad want bij een bad dringt het vocht binnen. Lymfoedeem maakt ook zongevoelig. Blijf in de schaduw en bescherm je gezwollen huid altijd met kleding of een sunblock. Bij warm weer is de compressiekous nog belangrijker om zwelling af te houden. Ook gewichtscontrole of afvallen kan de zwelling verminderen. Je lymfestelsel groeit niet mee als je zwaarder wordt en krijgt extra werk. Voldoende water drinken helpt ook. Een lichaam dat weinig vocht krijgt, gaat vocht vasthouden. Belangrijk om weten is dat stress eveneens lymfoedeem kan activeren’, waarschuwt dr. Lore Fias.