Hallux valgus: hoe pak je die voetknobbel aan?

Sommige behandelingen kunnen de evolutie van hallux valgus afremmen, maar wanneer de misvorming en de pijn te erg worden, en schoenen dragen moeilijk wordt, helpt vaak enkel een operatie.

Hallux valgus duidt op een afwijkende stand van het eerste middenvoetsbeentje. Dat staat naar de binnenzijde van de voet gericht, terwijl de kootjes van de grote teen naar de andere tenen wijzen. “Door deze afwijking ontstaat er een hoek ter hoogte van het gewricht tussen het middenvoetsbeentje en het teenkootje. “Het ziet eruit als een knobbel”, zegt dokter Sébastien Figiel (orthopedisch chirurg en traumatoloog, La Citadelle, Luik). “Sommige vormen blijven erg stabiel, andere kunnen snel evolueren.” Vanaf een hoek van 15 graden tussen het middenvoetsbeentje en het teenkootje wordt de voetknobbel pathologisch. “Bij een hoek van minder dan 20 graden gaat het om een milde hallux valgus, tussen 20 en 40 graden spreken we van een matige vorm, bij meer dan 40 graden hebben we te doen met een ernstige vorm.”

“Door de misvorming van de middenvoet kan de grote teen bij het dragen van schoenen zo hard tegen de teen ernaast duwen, dat die laatste over de grote teen schuift en er als een klauw over komt te liggen”, analyseert dokter Figiel. “De knobbel is bovendien vaak rood, pijnlijk en gevoelig voor de wrijving die schoenen veroorzaken.”

Hallux valgus gaat vaak gepaard met metatarsalgie, pijn onder de bal van de voet. “De voetzool net onder de middenvoetsbeentjes gaat pijn doen omdat de grote teen zijn rol als belangrijkste steunpunt bij het stappen niet langer vervult. Daardoor worden zones van de voet belast die daar niet voor gemaakt zijn.” Om dezelfde reden kunnen er op de voetzool ook dikke eeltplekken ontstaan.

Soms zorgt hallux valgus ook voor ontstekingen. “De wrijving die het dragen van schoenen met zich brengt en de misvorming zelf kunnen de ontsteking in stand houden. Maar de ontsteking kan ook gelinkt zijn aan artrose van het gewricht tussen het eerste middenvoetsbeentje en het eerste teenkootje, door de abnormale mechanische belasting.”

Wie loopt er risico?

Hallux valgus treft iets meer dan 5% van de bevolking, vooral vrouwen, en is soms erfelijk. Mensen met platvoeten en Egyptische voeten (de grote teen is langer dan die ernaast) hebben er vaker last van: “Bij deze voettypes is de grote teen veel belast”, geeft de orthopedist nog mee. Meestal wordt het schoeisel met de vinger gewezen. “Een schoen met een naaldhak en een spitse punt doet de voet naar voor schuiven, waardoor er druk wordt uitgeoefend op de middenvoet.” Volgens sommige specialisten kunnen overgewicht, verouderende gewrichten, een staand beroep en de hormonale veranderingen in de menopauze hallux valgus in de hand werken. “De erfelijke vorm van hallux valgus duikt echter vroeger op. Maar houdt de aandoening verband met omgevingsfactoren, dan doet ze zich pas op latere leeftijd voor.” Gelukkig treft hallux valgus niet altijd beide voeten. “En als beide voeten misvormd zijn, is de ene er vaak ernstiger aan toe dan de andere.”

De niet-chirurgische aanpak

Omdat hallux valgus meestal erger wordt, is het belangrijk om bij een misvorming of pijn aan de voeten een specialist (orthopedist, reumatoloog) te raadplegen. “Hallux valgus behandel je niet om esthetische redenen, wel om de levenskwaliteit te verbeteren”, verduidelijkt dokter Figiel. “De behandeling moet de pijn verlichten, ervoor zorgen dat de misvorming wordt afgeremd en je gepast schoeisel vindt. We houden rekening met de verwachtingen van de patiënt: wil hij kunnen stappen of wil hij ook kunnen hardlopen? Heeft hij een staand beroep of is hij met pensioen?”

Het juiste schoeisel vinden is cruciaal. “Schoenen die perfect op je voeten zijn afgestemd, kunnen er voor zorgen dat de hallux valgus niet verder misvormt en de pijn wordt weggenomen. Hoge, te fijne of te platte hakken zijn uit den boze. Schoenen moeten soepel zijn en vooraan voldoende breed.” Wie platvoeten heeft, doet er goed aan steunzolen te dragen: de misvorming evolueert dan minder snel en de voetzool doet minder pijn. Ook een infiltratie kan soms soelaas brengen, “vooral dan bij de milde vorm van hallux valgus en wanneer het gewricht pijn doet.”

Orthesen en spalkjes zorgen eveneens voor verlichting. “Het kan interessant zijn om kinderen en adolescenten ’s nachts spalkjes te laten dragen, om de scheefstand van de teen tijdens de groei te corrigeren. Maar bij volwassenen liggen de zaken anders: een spalkje of een orthese houdt de grote teen zo recht mogelijk, kan de nachtelijke pijn verlichten en het dragen van schoenen vergemakkelijken, maar helemaal recht komt die teen nooit meer te staan. Een orthese wordt overigens niet altijd goed verdragen: door de druk van de orthese op de grote teen, kan die nog gevoeliger worden en nog meer pijn gaan doen.” Kinesitherapie kan ook helpen, “door bepaalde spieren te versterken, andere soepeler te maken en de belasting die de misvorming in de hand werkt, terug te dringen.”

De operatie

Halen deze behandelingen niets uit, dan moet een heelkundige ingreep worden overwogen om de scheefstand te corrigeren. “De chirurg voert dan een osteotomie uit, waarbij hij het bot ter hoogte van het middenvoetsbeentje en het teenkootje doorzaagt”, legt de orthopedisch chirurg uit. “Vervolgens zet hij het doorgezaagde bot weer vast, vaak met behulp van kleine schroeven. Een aantal weke weefsels (pezen, ligamenten, gewrichtskapsels) wordt losgemaakt, andere worden opnieuw opgespannen. De ingreep duurt ongeveer een uur en gebeurt, naargelang het geval, onder algehele of plaatselijke verdoving.”

Er worden twee grote types van operaties uitgevoerd. Open chirurgie is bij ons het meest courant. “Er worden verschillende technieken gehanteerd om het bot door te zagen, maar allemaal dienen ze om de kop van het middenvoetsbeentje terug in de juiste positie te zetten.” Bij een percutane operatie wordt het bot doorgezaagd via kleine incisies in de huid. Je kan beide voeten tegelijk laten opereren, maar meestal adviseert de arts om maar één voet aan te pakken. “De beslissing wordt genomen in overleg met de patiënt, rekening houdend met zijn verwachtingen, klachten en de geplande chirurgische aanpak.”

Herstel

Daags na de operatie – soms zelfs nog dezelfde dag – kan de patiënt al stappen, weliswaar met een postoperatieve schoen, die zo ontworpen is dat de middenvoet zo weinig mogelijk mechanisch wordt belast. “Een dik verband houdt de teen twee weken recht. Die periode is van het allergrootste belang voor het genezingsproces”, geeft Sébastien Figiel mee. “Nadat het verband verwijderd is, helpt kinesitherapie om de gewrichten opnieuw vlot te laten bewegen.”

Na zes weken mag je comfortabele schoenen aan, zoals sneakers met een schokdempende zool en veters. Op het dragen van klassieke schoenen is het vaak drie tot vier maanden wachten. En niet zelden krijg je de raad steunzolen te dragen, om te voorkomen dat de aandoening terugkomt.

“Patiënten zijn na de ingreep meestal erg tevreden”, geeft de orthopedist mee, “al is het definitieve resultaat pas na zes maanden tot een jaar zichtbaar. Vandaar dat we patiënten die zich willen laten opereren aanraden om het meest geschikte moment te kiezen.”

En daarna opnieuw op hoge hakken? “Een jaar na de operatie mogen hoge hakken weer, maar slechts heel af en toe, om geen herval in de hand te werken.”