Je huis plannen voor later: comfort boven alles

Iedereen wil zo lang mogelijk thuis blijven wonen, maar weinig huizen zijn daarop ingericht. Architect Éric Cloes besloot het probleem aan te pakken en ontwierp een huis aangepast aan zijn oude dag. Zijn ontwerp draait om twee kernwoorden: comfort en flexibiliteit.

In de residentiële wijk aan de rand van Hoei valt het huis van architect Éric Cloes niet op tussen de andere hedendaagse woningen. Toch is de bescheiden woonst in rode baksteen het resultaat van een jarenlang denkproces. “Zoals de meeste mensen van mijn generatie kocht ik mijn eerste huis in de jaren 80 met een vrij beperkt budget”, legt de eigenaar uit, die inmiddels met pensioen is. “We hebben het door de jaren heen gerenoveerd en er uiteindelijk iets heel aangenaams van gemaakt. Maar toen we vijftig waren, beseften we dat het moeilijk zou zijn om er oud te worden…”

Denk aan de lange termijn

Een vaststelling die geldt voor het merendeel van het Belgische huizenbestand en waardoor ook Éric is gaan nadenken over een andere woning. “De meeste mensen denken hier pas over na rond hun 70-75 jaar, wanneer ze achteruit beginnen te gaan. Dat is vaak te laat: alles kan heel snel gaan en dan is het risico groot dat je genoegen moet nemen met noodoplossingen of een andere woning die je op het laatste moment vindt en die maar half bevalt. Ik heb gekozen om erover na te denken op een moment dat ik alle middelen en nog genoeg tijd had.”

Hoewel Éric Cloes van een blanco blad kon vertrekken, zijn de principes die hij toepaste relatief eenvoudig en kunnen ze als inspiratie dienen. “Een huis bouwen dat aangepast is aan het ouder worden vereist op zich geen ingewikkelde aanpassingen en kost niet meer dan een normaal huis. Je moet er gewoon anders over nadenken. Alles inbegrepen – van het perceel tot de inrichting, waarbij ik zelf de plannen heb getekend – kwam het op 400.000 euro voor een huis met twee slaapkamers, een bureau en een tuin, een prijs dus die niet bovengemiddeld is. Je kan dit trouwens ook toepassen op een bestaande woning, zolang je er vanaf het voorontwerp van een renovatie aan denkt: de prijs zal misschien iets hoger liggen, het vraagt iets meer werk, maar het is zeker niet exponentieel.”

De wet van de minste inspanning

Voor de architect zijn er in een aangepast huis enkele eenvoudige, maar belangrijke principes. “Men denkt vaak dat toegankelijkheid en mobiliteit alleen relevant zijn voor mensen met een handicap. Maar naarmate we ouder worden, zelfs zonder beperking, wordt het leven trager en complexer: het duurt langer om de sleutel in het slot te steken, bukken wordt moeilijk… Het vertrekpunt is daarom comfort: alles wat je doet, moet gemakkelijker gemaakt worden dankzij een ontwerp en inrichting waarover nagedacht is, zodat het zo weinig mogelijk inspanning vraagt.”

Details zijn hierbij heel belangrijk. Al lijkt het huis van Éric Cloes op het eerste gezicht heel gewoon, er is niets aan het toeval overgelaten. Het begint al bij de ingang: de drempels zijn niet hoger dan één centimeter, waardoor binnen en buiten praktisch op hetzelfde niveau liggen. Elke ingang is ook voorzien van een portiek, zodat je bij een regenbui niet nat wordt terwijl je met je sleutels in de weer bent.

Makkelijk schoon te maken

De opbergkasten zijn aan de muur bevestigd: ze reiken maximaal tot schouderhoogte, wat handig kan zijn bij een ontstoken pees of wanneer je moeite hebt om je armen te heffen. Het ontbreken van poten maakt het schoonmaken onder de kasten eenvoudiger. “Als we ons willen inspannen, doen we wel iets interessants, maar we gaan onze energie niet verspillen door op handen en knieën achter een meubel te moeten schoonmaken”, glimlacht de architect. “En je hoeft daarbij absoluut niet voor maatwerkmeubels te kiezen. Wij vonden modulair wandmeubilair van een bekend Zweeds merk. Dat kost nauwelijks iets.”

Ook de hoogte van schakelaars en stopcontacten is aangepast. “We hebben de aanbevolen normen voor rolstoeltoegankelijke woningen gevolgd: de schakelaars zitten lager (90 cm in plaats van 1,10 m) en de stopcontacten hoger (40 cm in plaats van 30 cm), waardoor ook hier de nodige bewegingen beperkt blijven.” De trap is zo vlak mogelijk ontworpen. “Men vergeet vaak dat een trap goed is voor ouderen: het is een fysieke oefening waarbij onder meer evenwicht nodig is. Hier is de trap zo ontworpen dat het valrisico minimaal blijft door hem zo uitgestrekt mogelijk te maken.”

Tot slot speelt ook de duurzaamheid van de woning een rol bij het comfort. “Het is belangrijk om een huis te hebben waarin verwarming, verlichting en warm water bijna niets kosten: wanneer je met pensioen bent, daalt je inkomen automatisch. Daarom moet je vanaf het begin nadenken over isolatie, zonnepanelen… zodat je niet de helft van je inkomen aan energiekosten hoeft te besteden. Comfort betekent ook dat je jezelf niets hoeft te ontzeggen.”

Wat als…

Anticiperen op de dagelijkse handelingen die gepaard gaan met ouder worden is één ding, maar wat gebeurt er op de dag dat je gezondheid achteruitgaat? Ook daar is over nagedacht. “Het idee was om zo veel mogelijk scenario’s te bedenken en daarvoor een oplossing te voorzien.” Een voorbeeld? De begane grond bestaat voornamelijk uit één grote ruimte waar woonkamer, keuken en eetkamer samenkomen. De deur van de hal die hiernaar leidt is van doorzichtig glas. “Als je ouder wordt, hoor en zie je minder goed: een open ruimte maakt het makkelijker om elkaar in de gaten te houden. Als je valt of onwel wordt, zal dat snel opgemerkt worden door de andere bewoner.” Dit verklaart ook de aanwezigheid van grote raampartijen tot op de grond aan de tuinzijde: een bezorgde buur kan gemakkelijk zien of er iets mis is. “En zo kan ik een oogje houden op mijn vrouw wanneer zij voor de kippen zorgt.”

Wat als je minder mobiel wordt en een rolstoel nodig hebt? “Zelfs al zijn de circulatieruimtes berekend op het passeren van een rolstoel, een volledig rolstoelvriendelijk huis bouwen heeft aanvankelijk niet echt zin: op dit moment wil ik geen oversized toilet dat helemaal is aangepast aan rolstoelgebruikers. Dat is verloren ruimte. De truc is om het huis flexibel te maken, zodat het indien nodig makkelijk aangepast kan worden.” Concreet heeft het huis geen enkele dragende binnenmuur, alleen lichte scheidingswanden. Indien nodig kunnen de toiletten bijvoorbeeld vergroot worden door de aangrenzende vestiaire kleiner te maken. “Dat vraagt minimale werkzaamheden, een dag of twee maximaal, terwijl voor het openen van een dragende muur een stedenbouwkundige vergunning en het inschakelen van een aannemer nodig zijn.”

Een huis om lang in te wonen

Om naar de bovenverdieping te gaan, is aan de buitenkant een metalen constructie gebouwd waar een lift kan komen, ‘voor het geval dat’. “Ik heb zelfs ramen tot op de vloer voorzien in de slaapkamer: mocht ik lange tijd aan bed gekluisterd zijn, blijf ik zo toch in contact met de buitenwereld en kan ik zelfs met mijn rolstoel naar het balkon.”

Wanneer we de opmerking maken dat dit soort gedachten een beetje deprimerend zijn, antwoordt Éric Cloes filosofisch: “Wie gezond is, beeldt zich niet in om ooit ziek of gehandicapt te zijn. Wie jong is, stelt het zich niet voor om ooit oud te worden. Mensen die ouder worden willen jong blijven in hun hoofd en denken liever niet aan ouderdom. Maar het is niet omdat ik aan mijn oude dag denk dat ik me oud voel. Integendeel: ik wil ervoor zorgen dat die beperkende en verlammende ouderdom zo laat mogelijk komt en dat ik zo lang mogelijk van mijn zelfstandigheid kan genieten, met comfort.”