Wat is dat voor een voornaam?!
We vinden ze oubollig, exotisch, om je tong te verstuiken. De voornamen die baby’s vandaag krijgen, zijn niet meer dezelfde als 50 jaar geleden. Maar waarom koestert elke generatie haar eigen voornamen?
“Toen mijn dochter in 2015 aankondigde dat ik opa ging worden van een kleine Louise, moest ik even slikken”, bekent Marc (68). “Louise, dat was die ouwe peettante, een oorlogsweduwe – uit de Eerste Wereldoorlog, voor alle duidelijkheid – waar we in mijn kinderjaren ’s zondags altijd even op bezoek gingen. Ik vond de naam Louise dus behoorlijk stoffig.” Toch is Louise vandaag de op twee na vaakst gekozen meisjesnaam in België. Net als Jules, Renée en Victor is de naam sinds een paar jaar helemaal terug van weggeweest en heeft hij zijn hopeloos ouderwetse status ingeruild voor ronduit hip.
A als hedendaagse twist
Als we Baptiste Coulmont (voornaamspecialist en prof. sociologie, École normale supérieure Paris-Saclay) mogen geloven, is het helemaal niet nieuw of vreemd dat namen van vroeger opnieuw bijval kennen.
“Een voornaam kiezen is in de eerste plaats een kwestie van smaak en mode”, legt hij uit. “Het is net als met sneakers uit de jaren 70. Wanneer niemand ze nog draagt, kunnen ze aan een comeback beginnen. De jonge ouders van vandaag noemen hun zoon Louis of Gabriel in het volle besef dat het een naam van vroeger is, maar anders dan hun eigen ouders hebben ze zelf nooit mensen met die naam gekend. Zij associëren die dus niet met pakweg een grootoom of oma zaliger in het rusthuis. Anders gezegd: vaak is het wachten tot de dragers van een ouderwetse voornaam overleden zijn, alvorens die naam terug in omloop komt.”
Oude voornamen kunnen dus weer worden gebruikt. Al wordt er ook onophoudelijk aan geschaafd en gesleuteld: ze krijgen als het ware een vers laagje lak. Heb je er bijvoorbeeld al eens bij stilgestaan hoeveel kleine meisjes een voornaam hebben die eindigt op een A? In ons land gaat het om circa de helft van alle kleine meisjes. “In de 20ste eeuw was die uitgang zeer ongebruikelijk. Toen genoten achtereenvolgens voornamen op -ette (Linette, Georgette...), op -ie (Annemie, Sofie) en op -ine (Aline, Catherine) de voorkeur. Elk van die uitgangen weerspiegelt een bepaalde tijdsgeest”, licht Baptiste Coulmont toe.
Een A op het einde maakte het, net als de andere uitgangen voordien, mogelijk om de almanak met traditionele meisjesvoornamen te recyclen en er schwung aan te geven. Zo’n A geeft een voornaam ook een trendy kantje. Er klinkt iets van de zon en de Middellandse Zee in door. Lina, in 2021 op nummer 7 in de ranking van populairste meisjesnamen, is dus niet enkel een voornaam uit het Midden-Oosten of China, zoals te lezen staat in sommige voornamenboekjes voor toekomstige ouders, het is simpelweg de trendy versie van Aline, Linette, Adeline of Adèle.
Wat zegt de wet
In 1987 werd een wet gestemd die de keuze van de voornaam of voornamen vrij laat, inclusief de schrijfwijze. Toch kan de ambtenaar van de burgerlijke stand een voornaam ook nu nog weigeren als hij of zij vindt dat die het kind kan schaden, tot verwarring leidt of verwijst naar elementen die schade kunnen berokkenen aan derden. Niettemin valt te vrezen dat sommige voornamen op volwassen leeftijd wel eens voor de nodige spot kunnen zorgen: Rambo, X AE A-XII (zoon van Elon Musk), Jihad (heilige oorlog, meisjesnaam).
In twee tijden
Een trendy versie is vaak ook korter. Momenteel zijn korte voornamen, meestal twee lettergrepen, erg in trek, zowel voor jongens (Noah, Liam...) als voor meisjes (Mila, Emma...). “Hoe korter een voornaam – vier of vijf letters -, hoe jonger en flitsender ouders die vandaag vinden. Een reactie op de voorliefde voor lange en samengestelde voornamen die duurde tot in de jaren 50. Neem nu Elisabeth, een voornaam die begin 20ste eeuw vrij vaak werd gegeven. Tot in de jaren 50 nam het aantal letters toe, met samengestelde voornamen als Marie-Elisabeth. Daarna kantelde de trend en werden de namen weer korter: Liesbeth, Babette, Elisa, Lisa...”. Voornamen van meer dan tien letters en samengestelde voornamen zijn nu de uitzondering.
Merkwaardig: in het noorden en het zuiden van het land tekenen zich dezelfde trends af.
Niettemin stellen we vast dat heel korte, typisch Vlaamse voornamen zoals Eef, Bart, Geert en Els in Vlaanderen niet meer aanslaan. De voorkeur gaat uit naar Frans klinkende en internationale voornamen, die soms zelfs al uit de geboorteregisters waren verdwenen. Misschien is er simpelweg sprake van een omgekeerde trend en heeft Vlaanderen genoeg van de eenlettergreepvoornamen die decennialang erg populair waren. Al is de kans groot dat dit, net als bij de samengestelde voornamen, louter van voorbijgaande aard is. Wie weet zijn Rik en Jean-Luc in 2080 weer ongelooflijk hip!
Top 5 van voornamen in Vlaanderen (2022)
Jongensnamen: Noah, Arthur, Liam, Louis, Adam
Meisjesnamen: Olivia, Mila, Nora, Louise, Ella
Een roepnaam
Toch is het uitkijken met veralgemeningen als het over populaire voornamen gaat. Begin 20ste eeuw waren er veel mensen met dezelfde, destijds populaire voornaam zoals Jan, Jean, Maria, Julia... Dat is vandaag niet meer het geval. Zowel bij jongens als bij meisjes werden de in 2021 tien meest gekozen voornamen slechts 300 tot 600 keer toegekend. Alles bij elkaar gaat het om nog geen 8% van de borelingen. Wat betekende dat de burgerlijke stand dat jaar voor 117.914 geboortes liefst 3.232 verschillende voornamen registreerde.
Sinds 1987 is de Belgische wet dan ook vrij soepel als het over de voornaamkeuze gaat. Niet alleen laat men de ouders meestal vrij qua schrijfwijze, eigenlijk zijn er geen regels meer. “Want behalve van een streven naar originaliteit, getuigt een aparte voornaam vooral van de nieuwe rol die voornamen sinds pakweg 50 jaar vervullen”, stipt Baptiste Coulmont aan. “In de eerste helft van de 20ste eeuw en ook nog wat nadien, werd de voornaam enkel gebruikt in familiekring. Niet op school en niet op het werk. Daar werd je stelselmatig aangesproken met je familienaam.” Denk maar aan de eerste bladzijde van het Kuifje-album De schat van Scharlaken Rackham, waar een matroos zijn kameraad begroet met een luid ‘Hé! Van Damme!’
Vandaag liggen de zaken anders. Tenzij in een vrij formele context, noemt iedereen elkaar bij de voornaam: onder collega’s, in een televisiequiz, op school, op je koffiebeker bij Starbucks, door de koerier die je pakje levert... “Nochtans zijn er minder voornamen dan familienamen, want die zijn in Europa uitermate gevarieerd. Wellicht heb je wel een collega met dezelfde voornaam, maar iemand met dezelfde achternaam? En omdat de voornaam de rol begint te vervullen van familienaam – mensen van elkaar onderscheiden -, is het logisch dat er meer variatie in komt.”
Toekomstige ouders breken zich dus meer dan ooit het hoofd over een voornaam die ze leuk vinden en die niet al te courant is. Want stiekem hopen ze dat hun kind in het kinderdagverblijf of op school de enige zal zijn met die voornaam.
Claudia, Kevin & co
Welke voornamen in de mode zijn, hangt ook af van de beroemdheden die op dat moment populair zijn. Vaak wordt enigszins laatdunkend het voorbeeld gegeven van de Kevins uit de jaren 90, als gevolg van de film Home Alone, met in het kielzog een hele golf Angelsaksische voornamen. Idem voor de vele Claudia’s uit die tijd, met dank aan supermodel Claudia Schiffer.
Maar eigenlijk gaat het om een heel oud fenomeen. “Victor Hugo dreef in Les Misérables al de spot met de Thénardiers, omdat die hun dochter hadden vernoemd naar het heldinnetje uit een flutroman”, benadrukt Baptiste Coulmont. Hoewel vaak de volkse middens het verwijt krijgen dat ze zich bij de voornaamkeuze hierdoor laten beïnvloeden, geldt de trend eigenlijk voor heel de bevolking. Ouders met ‘meer cultuur’ gaan hooguit op zoek naar chiquere en minder voor de hand liggende referenties. De maatschappelijke marker werkt dus in beide richtingen.
En vroeger?
Voor de veralgemening van de familienamen, in de 12de en 13de eeuw, waren voornamen hoofdzakelijk bedoeld om individuen van elkaar te onderscheiden. Nadien boeten ze aan belang in en zit er ook minder variatie in. Vaak krijgt een jongetje simpelweg de voornaam van zijn grootvader of peetvader. Mannenvoornamen blijken ook verankerd in de plaatselijke taal. Of worden ontleend aan lokale heiligen. Meisjesvoornamen daarentegen raken al snel internationaal verspreid: Marie, Sofie e.d. vind je in alle Europese en mediterrane culturen terug. Tijdens de Franse Revolutie verplichtte de wet van 11-21 germinal van het jaar XI ouders een voornaam te kiezen van historische figuren of uit de heiligenkalender. Die wet is tot 1987 van kracht gebleven. Om hem te omzeilen gaven sommige ouders – al dan niet met een migratieachtergrond – hun kind zowel een officiële voornaam als een roepnaam: Marie/Marieke, Joseph/Giuseppe, Patrick/Patje, Pierre/Pjotr.