Finland, geen dag zonder sauna

Twintig jaar al wonen onze zoon, zijn Finse vrouw en inmiddels twee tienerzonen in een buitenwijk van Helsinki. Bij elk bezoek verbaast het ons hoe nauw de saunatraditie er vervlochten is met het dagelijkse leven.

Een zondag in juli op het buitenverblijf van de ouders van onze schoondochter, zo’n 150 km van Helsinki. De blokhut ligt in een woud aan een rivierarm. ’s Avonds vallen de muggen ons niet meer lastig en wordt het saunatijd. Zoonlief heeft met hout de saunakachel aangestoken in een hutje aan het water. Wanneer het er bijna 100°C is, kleden we ons uit in de ruimte ernaast. Na nog geen kwartier zijn onze lichamen bedekt met zweetdruppels. Schoorvoetend verlaat ik het hutje, mijn zoon en kleinzonen achterna, die naar de steiger lopen en in de rivier springen. “Kom in het water opa,” roepen de kleinzonen, “het is warm”. Grapje, want de koudeshock is zo groot dat mijn hart even lijkt stil te staan. Mijn gevloek wordt op gelach onthaald. Maar dan voltrekt zich een klein wonder. Mijn lichaam past zich snel aan de temperatuur aan, waarna ik poedelnaakt onder een prachtige sterrenhemel zwem. Zalig.

Geboren in de sauna

Sinds onze zoon in Finland woont, ervaren we bij elk bezoek hoe sterk de sauna verweven is met het leven van de Finnen. Het is een bijna dagelijks ritueel. Zowat elk Fins gezin heeft thuis, vaak in de kelder, een elektrische sauna met kleed- en doucheruimte. Appartementsbewoners kunnen gebruik maken van een gemeenschappelijke sauna. En grote bedrijven beschikken over een saunaruimte die werknemers en hun gezinnen gratis kunnen reserveren. Maar het Finse leger gaat het verst: een kazerne in Helsinki beschikt over een sauna voor 130 soldaten tegelijk. Een kwestie van efficiëntie.

Een saunabeurt hoeft ook niet lang te duren. Bij de bruiloft van onze zoon destijds in een blokhut midden in een bos, hielp ik mee de feestmaaltijd voor 120 gasten bereiden. Ik was samen met een Fins familielid een berg aardappelen aan het schillen, toen ze zei dat ze even weg moest. Twintig minuten later was ze terug. Ze was gewoon in de sauna gaan chillen.

De saunatraditie heeft in Finland een lange geschiedenis. Gezondheidsredenen vormden de basis. Al heel snel ondervonden plattelandsbewoners dat een heteluchtbad hun luchtwegen vrijmaakte, hun huid reinigde en voor een aangenaam gevoel achteraf zorgde. Tot begin 20ste eeuw zijn heel wat Finse moeders in een sauna bevallen. De hete ruimte bood hygiënische voordelen: er was warm water beschikbaar en nergens schadelijk ongedierte. In het Finse collectieve geheugen staat de sauna dan ook gelijk met gezondheid. Een bekend gezegde luidt: Als de sauna, sterke drank of seks niet helpen, dan is het einde nabij.

Vandaag overvleugelen de hang naar wellness en natuurbeleving het gezondheidsaspect. De zeesauna is de nieuwste trend. Op een aantal plaatsen langs de kust vind je nu wellnesscentra op de rotsen naast de zee, zodat je recht uit de hete sauna in zee kan springen. Het zeewater en de golven zorgen dan voor een extra boost. Ben je op privacy gesteld, dan kan je in de mooie maanden een saunavlot huren – een drijvend ponton met saunahut. Terwijl het gezelschap zich koestert in de hitte, voert een stuurman het vlot een eind de zee op, waar je in de golven kan duiken.

Loilu?

Wil je de traditionele Finse saunacultuur beleven, breng dan zeker een bezoek aan een houtgestookte publieke sauna. Je vindt er helaas almaar minder – een elektrische kachel is nu eenmaal veel praktischer – maar ze zijn er nog wel. Het eerste jaar dat onze zoon in Finland woonde, nam hij me mee naar zo’n sauna. Er gelden strenge regels met een aparte ruimte voor mannen en vrouwen. Bij de mannen kwam ik terecht in een hoge, zwart berookte ruimte waar de hitte – 90°C – me bijna de adem ontnam. Zoonlief troonde me mee naar een trapje dat naar een mezzanine met zitbanken leidde. In de ruimte hing een soort nevel en al snel begreep ik waarom. Veel vaker dan me lief was, sprak een van de Finse bezoekers het woord loilu (of iets dergelijks) uit, waarna hij het trapje afdaalde en met een grote soeplepel water op de houtkachel gooide. Telkens steeg er een hittenevel op die bijna mijn huid verschroeide. In de jaren erna heb ik begrepen dat loilu betekent dat je aan de anderen toestemming vraagt om water op de kachel te gooien. Na de zoveelste hittegolf was het tijd voor de volgende fase: eerst een douche en vervolgens, gewikkeld in een badlaken, op een bank buiten genieten van een drankje. Je huid is zo warm dat je de koude nauwelijks voelt, ook al vriest het buiten dat het kraakt en ligt er sneeuw tot op kniehoogte.

Enkel gekke buitenlanders

De voorbije 20 jaar hebben we veel bijzondere saunamomenten beleefd in het land van de duizend meren. Op een familiefeest is er altijd iemand die komt zeggen dat de sauna klaar is. We hadden voor de babyborrel van onze oudste kleinzoon buiten Helsinki een villa aan een bevroren zeearm afgehuurd. Onze zoon had een gat in het zee-ijs gekapt. Toen we uit de sauna kwamen, ging hij even kopje onder in dat gat, maar dat leek me toch wat te koud en dus rolde ik me in de sneeuw. Mijn huid was zo warm dat ik het nauwelijks voelde. Toen ik nadien stoer vertelde wat ik had gedaan, begonnen alle Finnen te lachen. “Enkel gekke buitenlanders doen zoiets.”

Het mooiste saunamoment hebben we beleefd in februari 2019. We hadden met de hele familie een vakantiewoning gehuurd diep in Fins Lapland. ’s Avonds werd de (elektrische) sauna aangestoken. Toen we, gewikkeld in een badlaken, buiten gingen zitten om iets te drinken, was het noorderlicht boven onze hoofden aan het wervelen. Het blijft het meest adembenemende natuurfenomeen dat ik ooit heb gezien. Het was berekoud (-23°C), maar dat deed er niet toe. Iemand ging zich zelfs in de sneeuw rollen om het spektakel liggend te volgen. “Als ik dit aan mijn collega’s vertel, gelooft niemand me”, zei ze.