Gezond ouder door levenslang vaccineren

Oudere volwassenen kunnen, net als kinderen, gezondheidswinst boeken via vaccinatie tegen infectieziekten. Toch is de vaccinatiegraad van 50-plussers veeleer pover. Nochtans is het een van de beste manieren om vroegtijdige veroudering en ziekte tegen te gaan.

Een blik op de Belgische vaccinatiecijfers maakt meteen duidelijk wat vandaag de pijnpunten zijn. Zuigelingen en kleuters worden massaal gevaccineerd, maar vanaf 12 jaar zakken de cijfers, om vanaf 18 jaar een duik te nemen.

“Daar zijn verschillende verklaringen voor. Zo verloopt de vaccinatie van jonge kinderen gestructureerd via organisaties zoals Kind & Gezin en de scholen, waardoor alles gratis en automatisch ingepland is. Eens volwassen verandert de situatie drastisch. Dan zijn vaccins in de meeste gevallen niet langer terugbetaald en zijn er geen duidelijke structuren of schema’s die aangeven waar en wanneer je welk vaccin moet halen. Is die structuur er wel, zoals tijdens de covidpandemie, dan merk je dat mensen zich wel massaal laten inenten.

Een ander obstakel is dat, zeker bij kwetsbare groepen, vaak de kennis ontbreekt over het nut van vaccinatie”, verduidelijkt vaccinoloog prof. Pierre Van Damme (Universiteit Antwerpen). Daardoor blijft de vaccinatiegraad tegen griep bij 65-plussers rond 70% hangen. Amper een op de drie die tot een risicogroep behoort – zoals mensen met chronische aandoeningen -, haalt zijn prik tegen pneumokokken, die ernstige longontsteking kunnen veroorzaken. Amper 30% denkt eraan om tijdig een herhalingsprik tegen tetanus te halen en een nog veel kleinere groep – minder dan 10% – maakt gebruik van het nieuwere vaccin tegen zona (herpes zoster).

Risicogroepen én gezonde volwassenen

Heb je ernstige onderliggende aandoeningen, zoals hartziekten, diabetes of longziekten, dan heb je om verschillende redenen veel baat bij vaccinaties tegen infectieziekten. Je loopt niet alleen meer kans op complicaties, bij griep of een pneumokokkenbesmetting kan ook je bestaande aandoening, die helemaal onder controle is, compleet ontregeld raken. Dan situeren de grootste gevolgen zich niet zozeer bij de infectie, maar bij je chronische ziekte die hierdoor sterk kan achteruitgaan.

Maar ook als je helemaal gezond bent, kan je door vaccinatie heel wat gezondheidswinst boeken. “Doordat je geen klachten ondervindt, erken je vaak de noodzaak niet van een preventieve vaccinatie en laat je dit na”, merkt prof. Van Damme op. Maar met de jaren komt er bij iedereen sowieso sleet op het immuunsysteem, ook als je super gezond leeft! “Vanaf 60-65 jaar wordt je afweersysteem kwetsbaarder doordat ontstekingsmechanismen sneller ontregeld raken. Tegelijk produceer je niet alleen minder, maar ook minder krachtige antistoffen. En ook de slagkracht van je immuungeheugen, dat vreemde indringers herkent en bestrijdt, neemt af. Dat verklaart waarom 65-plussers vaker een longontsteking of bloedbaaninfectie oplopen na een besmetting. In ons land is 92% van alle sterfgevallen door infecties 65-plus”, benadrukt geriater prof. Johan Flamaing (UZ Leuven en Belgische Vereniging voor Gerontologie en Geriatrie).

Psychologisch effect

Om de bescherming op te krikken werkt de Adult Immunisation Board, een organisatie van Europese vaccinatie-experts, aan een levenslang vaccinatieschema dat best Europees wordt uitgerold om onderlinge verschillen tussen landen weg te vlakken. “Het psychologische effect van zo’n harmonisering kan je nauwelijks overschatten. Tijdens de covidpandemie hebben we gemerkt hoezeer het vertrouwen van mensen op de proef wordt gesteld wanneer blijkt dat het ene land adviseert om te vaccineren vanaf 60 jaar, terwijl het buurland opteert voor 65, en een derde land helemaal geen leeftijd instelt. Daar moeten we echt evolueren naar één duidelijke lijn”, meent prof. Van Damme.

Naast vertrouwen in vaccins speelt ook het budget een rol. Terwijl voorgeschreven medicatie grotendeels wordt terugbetaald, moet je als volwassene (soms diep) in je portemonnee tasten voor je vaccins. “Vandaag zijn huisartsen soms zelfs terughoudend om een pneumokokken- of zonavaccin voor te stellen bij oudere patiënten die hier nood aan hebben, puur omwille van de kostprijs. Door die vaccins, net zoals bij kinderen, volledig gratis of deels terugbetaald ter beschikking te stellen, verlaag je niet alleen de drempel, maar onderlijn je als overheid ook het belang van gezond ouder worden.”

Gemiste en cocoonvaccinaties

Een ander motief om als volwassene je vaccinaties niet te verwaarlozen, zijn de gemiste inentingen uit het verleden en de herhalingsboosters. Vaccinaties zoals die tegen tetanus, difterie en kinkhoest vereisen een herhalingsprik om de 10 jaar, wat door velen gewoon over het hoofd wordt gezien. “Die herhalingen blijven belangrijk omdat sporadisch nog tetanusbesmettingen opduiken. Zonder vaccins zal dat aantal toenemen. Voor kinkhoest speelt ook de cocoonvaccinatie een cruciale rol. Kom je als grootouder vaak in contact met zuigelingen, dan bescherm je op die manier niet alleen jezelf maar ook de jonge kinderen die pas na 15 maanden volledig gedekt zijn via vaccinatie.”

Aangepaste vaccins en doseringen

Er wordt ook volop onderzoek gedaan naar manieren om vaccins meer op maat te maken van oudere volwassenen of mensen met een verhoogd risico. “Dat gebeurt zowel via het toevoegen van bepaalde hulpstoffen en nieuwe technologie, als door aangepaste doseringen. Zo is het zonavaccin al afgestemd op een ouder immuunsysteem en zijn er in ons land al griepvaccins beschikbaar met een hogere dosis. Die bieden wel degelijk een doeltreffender bescherming. De komende jaren verwachten we dat dit tot meer vaccins op maat zal leiden. Hetzelfde geldt voor de toedieningswijze. Een van de nieuwe covidvaccins die in de pijplijn zitten voor volgend jaar is een nasale spray die via de slijmvliezen werkt.”

Immuunfitness

Net zoals je je spieren versterkt of onderhoudt door ze te oefenen, kan je ook je afweersysteem in conditie houden door aan immuunfitness te doen via vaccinaties. “Via herhalingsvaccins of boosters train je je immuunsysteem continu en hou je het alert, ook op latere leeftijd. Dat gebeurt niet van vandaag op morgen, maar door op regelmatige tijdstippen te vaccineren of herhalingsvaccins toe te dienen (zoals het griepvaccin). Ook het vermogen van je immuunsysteem om bepaalde infectieziekten te herkennen en hier snel en specifiek immunologisch op te antwoorden (immuungeheugen) blijft hierdoor op peil.” Opvallend: hoe later in het leven, hoe minder kans op ongewenste bijwerkingen na een vaccinatie, zoals roodheid, pijn of vermoeidheid.