Waarom 60-plussers zo moeizaam de weg vinden naar psychologische hulp
De weg naar gepaste psychologische hulp blijkt voor veel 60-plussers nog steeds moeilijk. Onder meer een hoog prijskaartje, slechte doorverwijzing en het taboe op mentale problemen zorgen voor obstakels onderweg. Lieselot De Munck, Margot Degraeve en Elouise Mels onderzochten dit fenomeen voor hun bachelorproef journalistiek.
Uit cijfers van de Gezondheidsenquête blijkt dat één op de vijf 60-plussers worstelt met mentale problemen terwijl amper 11% psychologische hulp zoekt. Waar ligt de oorzaak van dit probleem? Drie studenten journalistiek gingen op onderzoek.
Kind van je eigen tijd
“Heel wat babyboomers zijn opgegroeid onder het motto: spreken is zilver, zwijgen is goud”, vertelt beleidsmaker bij de Vlaamse Ouderenraad Justine Rooze. Vorig jaar lanceerde die organisatie de campagne ‘Kopzorgen Verdienen Zorg’ om mentale gezondheid en psychologische hulp bespreekbaar te maken. Zo’n campagne is hard nodig, omdat de tijdsgeest waarin heel wat 60-plussers opgroeiden volledig anders was dan de huidige. “Een psycholoog of psychiater kwam niet aan bod in hun opvoeding, dus ook voor mentale klachten stappen ze vaak naar de huisarts”, ervaart psychologe Sien Duquennoy. Tegelijk benadrukt huisarts Ellen Van Leeuwen dat huisartsen zowel fysieke als mentale klachten behandelen: “Een drempel is niet nodig. Als mensen zich niet goed voelen, zijn ze welkom. Maar, sommige 60-plussers geven direct aan dat ze niet graag babbelen of zelfs niet in psychologische hulp geloven. Je kan natuurlijk ook niet verwachten dat iedereen daarvoor openstaat.” Dat beaamt ook Guido. Na enkele moeilijke levenservaringen, besloot hij toch geen externe hulp te zoeken. “Mocht ik zeggen tegen mijn dochter: ‘Ken jij een goede psycholoog?’ Dan zou ze zeggen: ‘Pa, wat scheelt er?’ Ik probeer zoveel mogelijk mijn problemen te vermijden. Ik zal het anders zeggen, ik heb zware problemen gehad, maar ik heb die zelf doorgesparteld.”
Gebrekkige begeleiding
Een volgende drempel blijkt de effectieve weg naar psychologische hulp te zijn. “Een eerste aanspreekpunt ontdekken, is moeilijk”, benadrukt Justine Rooze. In de begeleiding naar psychologische hulp spelen huisartsen dan ook een cruciale rol. “Huisartsen moeten het eerste aanspreekpunt zijn als 60-plussers op zoek zijn naar psychologische hulp en hen ook doorverwijzen”, vindt Van Leeuwen.
Daarnaast moet de psycholoog ook op de hoogte zijn van de manier waarop je oudere volwassenen moet helpen. “Dementie, milde cognitieve beperkingen of bemoeilijkte rouw zijn typische klachten voor die leeftijdsgroep. Die zie je niet gauw opduiken bij jongere patiënten”, stelt klinisch psycholoog Luc Van de Ven. Een aanpak op maat van de patiënt is dus noodzakelijk.
Tot slot hamert de Vlaamse Ouderenraad op meer offlinehulp zoals een telefoongesprek, omdat ook de digitale kloof soms een probleem vormt. Daardoor riskeert een groot deel van de doelgroep kans om uitgesloten te worden van diensten zoals gezondheidszorg.
Weinig aan bod in opleidingen
Zo’n aanpak op maat begint bij kennis, maar ook die specifieke kennis over ouderen ontbreekt veelal in onze maatschappij. Volgens docent sociaal werk dr. Veerle Baert is het niet enkel een probleem binnen de opleiding psychologie: “Ouderen komen (te) weinig aan bod in alle opleidingen. Die groep moet een onderdeel vormen van de basiskennis.”
Daarom streeft Luc Van de Ven naar een afstudeerrichting klinische ouderenpsychologie: “In Nederland en België willen we zo’n richting realiseren. Ze zeggen wel dat 60-plussers aan bod komen, maar in de praktijk is dat niet het geval.”
Nochtans kan het belang van zo’n specifieke aanpak nauwelijks overschat worden. Dat weten ook Lut (59) en Liliane (89) als geen ander. Beiden kregen ze hulp tijdens moeilijke periodes van hun leven. Liliane maakt nog steeds gebruik van haar psycholoog terwijl Lut hulp kreeg van een psycholoog na een darmperforatie die haar wekenlang in coma hield. Vervolgens revalideerde ze lange tijd in het revalidatiecentrum in Beveren. Tijdens haar eerste ontmoeting met de psycholoog, had ze geen behoefte aan hulp. Nu blikt ze daar anders op terug: “Ik zou nooit geraakt zijn waar ik nu sta, als ik haar niet had gehad. Een psycholoog staat buiten jouw leven en is een professioneel iemand en dat had ik echt nodig.”
Pillen in plaats van praten
Toch blijkt het voor veel mensen makkelijker om eerst naar pillen te grijpen in plaats van te praten. “Ik heb zelf aan mijn huisarts moeten aangeven dat ik eerst een grondig onderzoek wil vooraleer ik medicatie wilde nemen,” getuigt Annemie (68). “Psychische klachten zijn bij 60-plussers vaak gelinkt aan fysieke klachten en omgekeerd. Daarom kiezen ze sneller voor een pilletje als oplossing in plaats van een gesprek met een psycholoog”, erkent ouderenpsycholoog Sien Duquennoy. Ook huisarts Ellen Van Leeuwen deelt die ongerustheid: “We weten dat artsen vaker antidepressiva voorschrijven dan de richtlijn van de Huisartsenvereniging aangeeft. Eén op tien volwassenen neemt antidepressiva, maar het is onmogelijk dat één op de tien een ernstige depressie heeft. De vraag is: willen we dat als maatschappij aanpakken of niet?”
Tegelijk is er wel licht aan het einde van de tunnel volgens Van Leeuwen. Zo merkt ze op dat jongere huisartsen vaak anders te werk gaan dan oudere en minder vaak medicatie zullen voorschrijven. Daaruit blijkt dat ook huisartsen kind van hun eigen tijd zijn.
Hoog prijskaartje
“Ik heb ook bedenkingen bij de prijs die je zelf moet betalen. Het ziekenfonds komt tussen bij de psychiater, maar niet of onvoldoende bij de psychologen”, meldt Liliane (67). “Ook het financiële plaatje speelt inderdaad een rol”, geeft Duquennoy aan. Een sessie bij een psycholoog kost al snel € 55, terwijl het tarief voor ouderen in Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg (CGG) of bij eerstelijnspsychologen in veel gevallen slechts € 11 of € 4 bedraagt. “Er is een goedkoop aanbod, maar het is soms moeilijk om je weg naar die gezondheidszorg te vinden”, merkt Justine Rooze van de Vlaamse Ouderenraad op.
Huisarts Van Leeuwen is zich eveneens bewust van dat prijskaartje en speelt daarop in: “Ik heb altijd wel manieren gevonden om de dure psychologen te omzeilen. Daarvoor kunnen mensen terecht in lokale dienstencentra of bij het OCMW en ik merk dat die tarieven voor de meesten daar wel haalbaar zijn.”
Elke stad zijn eigen regels
Daarnaast blijkt het aanbod aan psychologische hulp sterk te verschillen van stad tot stad en van regio tot regio. “Dat zou nochtans niet mogen afhangen van de plek waar je woont”, benadrukt Justine Rooze. Zo is er vandaag al een aanzienlijk aanbod aan eerstelijnspsychologen voor ouderen in woonzorgcentra en lokale dienstencentra in Gent. Die zorg vind je ook in bijvoorbeeld Oostende en Mol terug maar op heel wat andere plaatsen in Vlaanderen ontbreekt het zelfs aan voldoende eerstelijnspsychologen.
“De overheid speelt hierbij een cruciale rol”, zegt Luc Van de Ven, ”Minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) probeert de aandacht voor mentaal welzijn verder uit te breiden. Zo bouwden heel wat mutualiteiten een terugbetalingsstrategie uit onder zijn bewind.” Al blijkt dat volgens Van de Ven nog niet voldoende te zijn: “De overheid moet een psycholoog betaalbaar maken en de sterke vraag controleren. Ook experts moeten flexibel blijven om de kloof te dichten. De drempels zijn er, maar ze zijn niet onoverwinnelijk.“
Wanneer heb ik professionele hulp nodig?
“Vanaf het moment dat het dagelijks functioneren door mentale zorgen niet meer lukt, is professionele hulp nodig”, legt Luc Van de Ven uit. “Ook vanaf het moment dat de patiënt zich niet goed voelt in zijn vel, is hij sowieso welkom bij de huisarts om zijn problemen te bespreken en om eventueel een doorverwijzing naar de psycholoog te krijgen”, laat ook expert en huisarts Van Leeuwen weten.
Het beroepsgeheim van een zorgprofessional kan hierbij de doorslag geven. Zeker als psychische problemen nog een taboe zijn voor je omgeving en je er niet over kan of wil praten met een naaste. Dankzij dat beroepsgeheim ben je verzekerd van absolute discretie.
Meer lezen? Via deze link kan je de volledige bachelorproef bekijken.