Vrijwilligerswerk: helpen is gezond

Wie zich inzet als vrijwilliger, is meestal gezonder dan wie dat niet doet, blijkt uit studies. Maar vrijwilligerswerk is vooral verrijkend. Want als je zorg draagt voor anderen, help je ook jezelf.

Na een carrière als docent schilderen ging Charly aan de slag als vrijwilliger bij een vereniging die daklozen helpt. Hij vond zijn engagement broodnodig. “Mijn echtgenote en ik hebben altijd al giften gedaan aan verenigingen. Maar na verloop van tijd had ik een verzadigingspunt bereikt: naarmate ik vaker met de miserie van anderen werd geconfronteerd, had ik aan principes niet meer genoeg. Ik vond dat ik zelf dringend de handen uit de mouwen moest steken.” Het bleek een verrijkende ervaring, die mijlenver afstond van de idee dat vrijwilligerswerk in de eerste plaats eenrichtingsliefdadigheid is. “Ik vind de term altruïsme maar niks”, aldus Charly. “Als vrijwilliger doe je niet enkel goed voor anderen, je krijgt ook veel in ruil. Het is een permanente wisselwerking”, zo vertelt hij nog.

Zelfkennis

In 2019 legde een studie van de CM en de faculteit psychologie van de UCLouvain een significant verband bloot tussen vrijwilligerswerk en gezondheid. “Het gevoel iets nuttigs te doen, bij een groep te horen, de groeiende zelfachting en positieve gevoelens: het heeft allemaal een grote impact op je gezondheid”, zegt Bernard Rimé, vorser aan de UCLouvain en auteur van de studie.

Mensen die deelnemen aan het verenigingsleven voelen zich niet alleen gezonder, ze raadplegen ook minder vaak een dokter en nemen minder geneesmiddelen, vooral antidepressiva en andere psychotrope middelen. 71,5% van alle vrijwilligers heeft geen behoefte aan dergelijke medicatie, terwijl dat bij mensen die zich niet voor een of andere vereniging inzetten slechts 50,4% is. Hoe sterker het engagement – bijvoorbeeld door op vrijwillige basis te helpen, maar tegelijk ook organisator of coördinator te zijn -, hoe sterker het effect.

Sylvie (54) werkt nu al drie jaar als vrijwilliger bij een telehulplijn. “Ik ben hier zeker niet mee begonnen om me beter te voelen, maar het klopt dat ik in mijn persoonlijke leven grote stappen vooruit heb gezet sinds ik hier aan de slag ben. Naar anderen luisteren confronteert je ook met je eigen zwakheden. Je leert toleranter te zijn, je wordt milder. In die zin werkt wat ik hier doe zeker therapeutisch.”

Charly vergelijkt vrijwilligerswerk dan weer met artistiek bezig zijn: “Beide activiteiten zijn eigenlijk een manier om aan jezelf te werken, om je zintuigen scherp te stellen, het pad naar jezelf te vinden door anderen te hulp te schieten. En pas als je zelf verandert, kan je de hoop koesteren dat je ook de wereld een beetje kan veranderen.”

Sociaal netwerk

Volgens Bernard Rimé houdt het weldoende effect van vrijwilligerswerk ook intrinsiek verband met een gevoel van maatschappelijke integratie. In team werken, los van je gebruikelijke omgeving een netwerk uitbouwen, evenementen organiseren... Wanneer je vrijwilliger wordt, leer je nieuwe mensen kennen die dezelfde waarden aanhangen. Je verruimt je horizon en je doorbreekt de eenzaamheid. Vooral als je naast je vrijwilligerswerk geen echte baan hebt, met pensioen bent of geen voldoening (meer) vindt in je werk, heb je daar baat bij. De vrijwilligersorganisatie wordt dan de plek waar je je nuttig kan maken, maar ook authentieke banden kan smeden die in niets te vergelijken vallen met de relaties die je hebt binnen een hiërarchische structuur of de afmattende logica van rentabiliteit. “De impact op je welbevinden en je gezondheid verschilt naargelang je drijfveer”, licht Bernard Rimé toe. “Sommige vormen van motivatie kunnen zelfs een negatieve impact hebben en de deur openzetten naar een burn-out. Dat is het geval wanneer je te veel van jezelf geeft.”

Een gelukkige vrijwilliger is dus een vrijwilliger die zijn/haar grenzen kent. Dat vindt ook Catherine (59), die actief is in een vereniging die hulp biedt aan minderjarige migranten. “Problematisch wordt het wanneer je als vrijwilliger voortdurend op zoek bent naar erkenning. Die houding zorgt uiteindelijk voor frustratie en legt ook een zware last op de schouders van de mensen voor wie je je inzet. Als vrijwilliger moet je bescheiden blijven: ik probeer echt iets te betekenen, maar die jongeren hebben veel beproevingen doorstaan en traumatische gebeurtenissen meegemaakt waar wij ons amper een voorstelling van kunnen maken. Als vrijwilliger kan je dat niet herstellen, je bent geen verlosser, geen reddende engel.”

Dat is ook exact wat Sylvie heeft geleerd door de oproepen van wanhopige mensen te beantwoorden. “Het werkt volgens mij helend voor oude wonden uit je kinderjaren, zoals schuldgevoelens en machteloosheid. Vrijwilliger zijn, betekent aanvaarden dat je je inzet terwijl het misschien amper iets zal uithalen. Het betekent je best doen, maar accepteren dat je niet almachtig bent.” Die wijsheid houdt zowel je lichaam als je geest in balans.