Meer hulp voor wie ‘onbekwaam’ is

Als iemand niet langer in staat is zijn goederen zelf te beheren, kan een voorlopige bewindvoerder uitkomst bieden. Een nieuwe wet versterkt de rechten van de persoon die wat hulp nodig heeft.

Het gebeurt dat mensen op een bepaald ogenblik hun goederen niet langer zelf kunnen beheren. Deze toestand kan tijdelijk zijn (bijvoorbeeld bij een coma na een ongeval), maar ook definitief. Om deze personen te helpen, heeft de wetgever in 1991 een specifiek regime in het leven geroepen: de aanstelling van een voorlopige bewindvoerder. In mei 2003 werd de wet aangepast, vooral met de bedoeling de te beschermen persoon en zijn omgeving (of vertrouwenspersoon) een belangrijkere rol te geven.

Weetje Het voorlopige bewind heeft alleen betrekking op de goederen van de beschermde persoon. De bewindvoerder heeft niets te zeggen over de persoon zelf, behalve als zijn daden een (financiële) weerslag hebben op zijn goederen.

Hoe duidt u een voorlopige bewindvoerder aan?

Het is de vrederechter van de woonplaats van de meerderjarige die onder voorlopig bewind van de goederen moet worden geplaatst, die een bewindvoerder aanwijst. Dat gebeurt in drie stappen.

Stap 1: het verzoekschrift

Op het vredegerecht kunt u een formulier vragen om uw verzoek aan de vrederechter in te dienen. Stelt u liever zelf een brief op, dan moet u in elk geval volgende zaken vermelden:

1 aanwijzing van de vrederechter (bijv. ‘Aan de vrederechter van het kanton Gent’)

2 uw naam, voornaam, beroep en verblijf- of woonplaats

3 de naam, voornaam, verblijf- of woonplaats van de te beschermen persoon en van zijn partner

4 de graad van verwantschap of de aard van de relatie tussen u en de ‘onbekwame’ persoon

5 de motieven van het verzoek

6 plaats en datum

7 uw handtekening of die van uw advocaat.

Behalve in dringende gevallen moet uw verzoek vergezeld zijn van een medische verklaring die niet opgesteld mag zijn door een arts die een bloed- of aanverwant is van de te beschermen persoon of van de verzoeker, of die verbonden is aan de instelling (rusthuis...) waar de te beschermen persoon zich bevindt. De verklaring mag niet ouder zijn dan twee weken. Ze vermeldt:

l de gezondheidstoestand van de te beschermen persoon

NIEUW l of de persoon zich kan verplaatsen en of dat al dan niet aangewezen is

NIEUW l of de persoon in staat is om kennis te nemen van het verslag van het beheer.

Weetje Het verzoek is bedoeld om de rechter te informeren. U hoeft geen bijzonder belang te hebben om het in te dienen: het volstaat dat u op de hoogte bent van het bestaan van een bijzondere situatie die de aanstelling van een voorlopige bewindvoerder van de goederen noodzakelijk maakt, ook als u de persoon voor wie u de aanstelling vraagt niet goed kent.

Als u niet over alle gegevens beschikt of de persoon wil zich niet door een dokter laten onderzoeken, dan kunt u aangifte doen bij de sociale dienst van de gemeente of de stad, die een onderzoek zal openen en indien nodig een dokter sturen.

Stap 2: de informatieronde

Nadat u een verzoek hebt ingediend, zal de vrederechter alle inlichtingen verzamelen, eventueel een geneesheer-deskundige aanstellen en de te beschermen persoon horen.

NIEUWDe vrederechter moet de naaste familie horen met wie de te beschermen persoon samenleeft (vader/moeder, echtgenoot, wettelijk samenwonende of de persoon met wie de te beschermen persoon een feitelijk gezin vormt).

Stap 3: de aanvaarding

De aangestelde bewindvoerder moet zijn opdracht schriftelijk aanvaarden binnen de acht dagen na zijn aanstelling, waarvan hij met een gerechtsbrief op de hoogte wordt gebracht. Indien hij dit niet doet, wordt hij automatisch door een andere bewindvoerder vervangen.

De aanstelling wordt in het Staatsblad gepubliceerd. Ze wordt ook meegedeeld aan de procureur des Konings, aan de betrokken partijen en aan de vertrouwenspersoon.

Wie kan als bewindvoerder worden aangesteld?

De rechter kiest bij voorkeur de echtgenoot, een lid van de naaste familie of de vertrouwenspersoon van de te beschermen persoon.

NIEUW l De te beschermen persoon kan zelf zijn bewindvoerder aanwijzen. Dit kan gebeuren door middel van een verklaring voor de vrederechter of voor een notaris. Hij kan deze verklaring altijd langs dezelfde weg herroepen. In principe moet ze geregistreerd worden in een centraal register dat wordt bijgehouden door de Koninklijke Federatie van Belgische Notarissen. Dit register bestaat echter nog niet, zodat deze bepaling pas van kracht zal worden wanneer het register er is.

l de persoon die als voorlopige bewindvoerder is aangesteld mag een gelijkaardige verklaring afleggen indien hij of zij niet langer in staat is het mandaat uit te oefenen. Als er ernstige redenen zijn, heeft de vrederechter echter het recht geen gevolg te geven aan deze verklaring.

Welke rol speelt de vertrouwenspersoon?

De beschermde persoon wordt vertegenwoordigd door een voorlopige bewindvoerder van de goederen. Hij kan echter ook worden bijgestaan door een vertrouwenspersoon.

NIEUWDe wetswijziging heeft de rol van de vertrouwenspersoon uitgebreid: de rechter stelt een vertrouwenspersoon aan op verzoek van de te beschermen persoon of op eigen initiatief. De vertrouwenspersoon controleert de manier waarop de bewindvoerder zijn opdracht uitvoert. Hij ontvangt informatie over de uitvoering van de opdracht, rapporten over het beheer van het vermogen en hij krijgt verantwoording van de rekeningen. Hij wordt geraadpleegd over de maatregelen die nodig zijn om het lot van de te beschermen persoon te verbeteren.

Wat doet de bewindvoerder?

Binnen de maand na zijn aanwijzing. Uiterlijk een maand na de aanvaarding van zijn aanwijzing moet de voorlopige bewindvoerder een verslag opstellen over de aard en de samenstelling van het te beheren vermogen. Hij moet dit verslag bezorgen aan de vrederechter, de beschermde persoon en de vertrouwenspersoon.

De bewindvoerder moet minstens twee bankrekeningen openen (op naam van de te beschermen persoon maar alleen beheerd door de bewindvoerder):

l een zichtrekening waarop de lopende inkomsten van de beschermde persoon worden gestort en die dient om zijn rekeningen te betalen

l een spaarrekening waarop de niet-lopende inkomsten worden gestort. Merk op dat het mandaat van de voorlopige bewindvoerder vaak preciseert dat vanaf een bepaald bedrag op de zichtrekening het overschot naar de spaarrekening moet worden overgeschreven.

Tijdens de rest van zijn opdracht. Globaal genomen moet de bewindvoerder het vermogen van de te beschermen persoon beheren als een goed huisvader. Dat doet hij door de persoon bij te staan of door hem te vertegenwoordigen bij juridische handelingen en procedures (als eiser en verweerder). Hij betaalt ook de kosten van het onderhoud en de behandeling van de beschermde persoon uit de inkomsten die hij ontvangt.

In de beschikking (uitspraak) van de vrederechter staan de opdracht en de bevoegdheden van de bewindvoerder vermeld. Als er niets vermeld is in de beschikking, is zijn taak in principe de te beschermen persoon bij te staan bij alle juridische handelingen of procedures (als eiser of verweerder), behalve voor deze waarvoor hij een bijzondere toelating van de vrederechter nodig heeft. De lijst met gevallen waarin hij die toelating nodig heeft, werd uitgebreid:

l de persoon in rechte vertegenwoordigen als eiser in procedures over huurcontracten, bewoning zonder akte of bewijs, sociale wetgeving en burgerlijke partijstelling

l de roerende en onroerende goederen van de beschermde persoon vervreemden (de verkoop is in principe openbaar maar de rechter kan een onderhandse verkoop aanvaarden)

l leningen aangaan en hypotheken sluiten of laten doorhalen

l akkoord gaan over onroerende rechten (bijv. met een beslissing van de syndicus)

l een nalatenschap onder voorrecht van boedelbeschrijving verwerpen

(let op: waarschijnlijk bevat de wet hier een fout. Werd bedoeld: de aanvaarding en verwerping van een nalatenschap, al dan niet onder voorrecht van boedelbeschrijving)

l een schenking of legaat aanvaarden

l een pachtovereenkomst of een handelshuurovereenkomst sluiten of vernieuwen

l een huurovereenkomst voor een duur van meer dan negen jaar sluiten

l een dading aangaan (wederzijds akkoord)

l een onroerend goed aankopen

l de handelszaak van de beschermde persoon voortzetten.

Wat als de te beschermen persoon alleen handelt? Als de te beschermen persoon alleen handelt, terwijl zijn bewindvoerder hem had moeten bij-staan of vertegenwoordigen of er een toelating van de vrederechter nodig was, dan zijn de handelingen ongeldig. Zowel de te beschermen persoon zelf als de bewindvoerder kunnen de nietigheid vragen.

NIEUW l Om een schenking te kunnen doen, moet de te beschermen persoon toelating vragen aan de vrederechter. De vrederechter kan de machtiging weigeren als de beschermde persoon (of zijn onderhoudsgerechtigden) door de schenking behoeftig dreigt te worden. De te beschermen persoon kan ook pas een testament maken als de vrederechter hem dat toelaat. De rechter oordeelt dan niet over de inhoud, maar over het feit of de te beschermen persoon geschikt is om zijn wil uit te drukken.

De beschermde persoon kan met de machtiging van de vrederechter een huwelijkscontract sluiten en zijn huwelijksstelsel wijzigen, bijgestaan door de bewindvoerder.

Hoe wordt de bewindvoerder gecontroleerd?

l De bewindvoerder moet jaarlijks (namelijk op de verjaardag van zijn aanstelling) aan de vrederechter, de beschermde persoon zelf en de vertrouwenspersoon een verslag sturen waarvan de inhoud door de wet is bepaald. Het is een overzicht van de inkomsten en uitgaven van het voorbije jaar en een samenvatting van de staat van het beheerde vermogen aan het begin en het einde van de periode.

NIEUW De inhoud van het rapport werd uitgebreid. Het moet nu ook de datums bevatten waarop de voorlopige bewindvoerder persoonlijke contacten heeft gehad met de beschermde persoon of zijn vertrouwenspersoon. Ook de materiële levensvoorwaarden, de leefsituatie van de beschermde persoon en de manier waarop de voorlopige bewindvoerder daarop heeft ingespeeld moeten vermeld worden.

l Wanneer het voorlopige bewind wordt stopgezet (bijvoorbeeld omdat de gezondheidstoestand verbeterd is) of bij het overlijden van de beschermde persoon, moet de bewindvoerder een eindrapport sturen aan de griffie van de vrederechter, waar de erfgenamen van de beschermde persoon en de notaris die belast is met de aangifte en de verdeling van de nalatenschap het kunnen inkijken.

l De jaarverslagen en het eindrapport bevatten het verzoek van de bewindvoerder om zijn kosten en vergoeding te bepalen. De vergoeding is beperkt tot maximaal 3 % van de inkomsten van de beschermde persoon, maar de rechter kan een vergoeding voor ‘uitzonderlijke ambtsverrichtingen’ toekennen als hij dat nodig acht.

NIEUW Afgezien van het bovenstaande mag de bewindvoerder voor de uitoefening van zijn opdracht geen vergoeding ontvangen, van wie ook. Schenkingen en legaten zijn dus eveneens verboden. n

A Claudine Lambermont, advocate