Waar bloesems doen feesten

In het land van de rijzende zon wordt de intrede van de lente tien dagen lang uitbundig gevierd met hanami, het kersenbloesemfeest. Het seizoen start in maart in het zuiden en eindigt begin mei in het noorden.

De Japanse archipel, met haar miljoenensteden, hightechindustrie en avant-garde uitvindingen, staat met beide voeten in het heden en houdt de blik op de toekomst gericht. Maar tegelijk kent het land een veeleisende, aparte levensstijl, diep in het verleden en de natuur geworteld, die zowel vereerd als gevreesd wordt. Het buitengewone historische erfgoed, de tradities en ceremonies zijn uniek. En die verfijning laat zich voelen in de architectuur, de gastronomie, kunst en sport, maar ook in het dagelijks leven en in allerlei festiviteiten.

Sakura Zensen

Terwijl in maart de winter nog lelijk huishoudt in het noorden van de archipel, met veel sneeuwval, worden in het zuiden (zelfde breedtegraad als Tunesië) de eerste tekenen van de lente zichtbaar. Zoals in Kagoshima, het Japanse Napels, aan de voet van een vulkaan, op het eiland Kyushu. Daar beginnen de fruit- en sierbomen te bloeien, van de kust tot de bergen, op het platteland en in de stadsparken. Vooral kersenbomen, maar ook appel-, pruimen- en kweeperenbomen. Geleidelijk trekt de lente daarna verder noordwaarts, met als eindpunt het eiland Hokkaido, waar eind april, begin mei de bloesems in bloei komen. In die tijdspanne zijn Osaka, Tokio, Kyoto en andere steden beurtelings aan de beurt, met als hekkensluiter Sapporo, de hoofdstad van Hokkaido (zelfde breedtegraad als Parijs).

Afhankelijk van het weer varieert de bloeitijd elk jaar wat. Dat wordt door alle nationale en lokale media in real time in de gaten gehouden. Dagelijks wordt in detail en aan de hand van kaarten weergegeven waar in het land de bloesems hun opwachting maken. Sakura zensen heet dat oprukken van de bloesems. Het symboliseert de overwinning van de lente op de winter en de terugkeer van het mooie weer. Het is hét gespreksonderwerp onder Japanners, van zodra de eerste knoppen de kop opsteken tot de bloemen sierlijk opengaan. Dat laatste staat bekend als mankai of volle bloei en is hét signaal voor het grote publiek om vrij te nemen en al dat moois op beeld vast te leggen. Tv-stations pakken uit met specials, vrouwen trekken hun mooiste kimono aan, de parken lopen vol met mensen, druk in de weer met selfies nemen.

De winkels kleuren roze met seizoensproducten, de kleur van de lente. Van gebak in de vorm van bloemen, tot drankjes met kersen- of bittere pruimensmaak. Menu’s van restaurants worden aangepast, alsook de ekiben, de typisch Japanse lunchbox voor onderweg, die je in kiosken en treinstations kan kopen. Die krijgt een kleedje van prachtig pastelkleurig papier aangemeten, toegebonden met zorgvuldig geknipte, gekleurde linten. Wat in de box zit is een al even groot feest: van allerlei zoetigheid tot sushi, rijstballetjes, zoete omelet, gedroogde vis... Daar hoort nog geparfumeerd water en andere verrassende drankjes bij, die je uit kitscherige automaten kan halen. Itada kimasu! Eet smakelijk!

Hanami

In de tuinen, parken en kastelen van het land worden kersenbloesemfeesten gehouden. De Japanners komen er de lentepracht bewonderen die symbool staat voor schoonheid, vernieuwing, zuiverheid, kwetsbaarheid, jeugdigheid maar ook vergankelijkheid. Het gebeuren maakt al meer dan duizend jaar deel uit van de Japanse feesttraditie. Sakura (spreek uit sakeura), wat gewoon kersenboom betekent, is ook de titel van een beroemd lied, dat doordrenkt is van nostalgie en het nationale erfgoed bewierookt. Het deuntje, dat je vast wel al gehoord hebt, wordt altijd gezongen door een zachte vrouwenstem, begeleid door een koto (Japanse harp). Het klinkt tijdloos en magisch.

De hanami is tegelijk een feest en een moment van bezinning, een heerlijk excuus om te gaan wandelen in een van de duizenden parken en tuinen die Japan rijk is, of een boottochtje te maken op de vijvers en kanalen die de bomen weerspiegelen. Bij mooi weer houden de Japanners – koppels, families, vrienden, collega’s, studentengroepen – een picknick onder de bloesemtakken en heffen het glas. Een traditie die wortelt in het animisme en de Shinto, de oorspronkelijke religie van Japan, een mengeling van natuurgeesten en -verschijnselen. De mensen geloven dat de kami (goden) deze bomen bewonen en dat zij de terugkeer aankondigen van mooie dagen en van het aanplanten van de rijst, waar sake van gemaakt wordt. Die vloeit trouwens rijkelijk tijdens de hanami, wat de Japanners op slag een pak minder terughoudend maakt. Ze praten en lachen harder, maken grappen en zingen. En nodigen je uit om samen met hen te drinken. Kampaï!

Theeceremonie

Het bloesemfeest duurt maximum tien dagen, vanaf het ontluiken van de bloem tot de bloemblaadjes volop schitteren, waarna ze afvallen, wegvliegen of neerdwarrelen, als sneeuwvlokjes in wit en roze. Een mooie traditie, waar Japan er nog veel meer van heeft. Zoals de theeceremonie of cha-no-yu, waarbij rust en ingetogenheid centraal staan. Meestal zijn het de vrouwen die de drank zorgvuldig bereiden en zich voor de gelegenheid ook speciaal opkleden. Bedreven hanteren ze het theepoeder, de karaf, de kopjes en het bamboekwastje, om een thee te serveren die voor westerlingen zo goed als smaakloos lijkt. Maar net in het detecteren van de subtiele smaak schuilt de nuance. Het ritueel is een spiritueel proces, waarbij je thee proeft die op een langzame, precieze en afgemeten manier is bereid, met het oog op het bereiken van wabi, de zielenrust in al haar eenvoud. Sommige tuinen hebben ook een chaniwa, een klein houten gebouw dat voor de theeceremonie wordt gebruikt.

Natsukashi

Hanami staat dan wel symbool voor vernieuwing, het refereert ook aan de vergankelijkheid van de schoonheid, de jeugd en het bestaan. Voor veel studenten betekent dit het einde van het schooljaar en een nieuw begin, voor afgestudeerden de start van hun beroepsleven. Het is als een bladzijde in het leven die wordt omgeslagen. Deze nostalgie, een mengeling van geluk en zachte melancholie, ligt vervat in het woord natsukashi. Het is het soort weemoed die ook ons overvalt na de eindejaarsfeesten, wanneer we in januari de draad van het dagelijkse leven weer oppikken. Om de ziel en het hart van Japan te begrijpen is de bloesemtijd dan ook de beste periode om het land te bezoeken, een tijd die zich gelukkig elk jaar herhaalt.