Familierecht: elk kind gelijk!

Niets zo moeilijk als je kinderen gelijk behandelen. Juridisch kan je scheefgetrokken situaties alsnog rechtzetten. Maar hoever kan/moet je daarin gaan?

Gelijkheid tussen de erfgenamen is een begrip in het erfrecht, maar dan gaat het over echte schenkingen, van een geldsom of een bouwgrond. Wat met immateriële zaken, zoals je ene kind helpen bij verbouwingen, waardoor het veel kan besparen?

Of je zoon een paar jaar gratis in je appartement laten wonen omdat hij geldzorgen heeft. En wat met juwelen? “Uiteraard geef ik de ringen die ik zelf van mijn moeder heb gekregen aan mijn dochter door.” Je hoort het je moeder of tante zo zeggen. Het lijkt allemaal vanzelfsprekend, maar is het dat ook? Want die dingen kunnen best veel waard zijn. En ook al hebben ze een louter sentimentele waarde, doe je dan je zoon toch niet tekort?

Notaris Joni Soutaer: “Als je 50.000 euro aan je zoon geeft om een winkel te starten, dan lijkt het logisch dat je die ook aan je dochter geeft. Zij heeft trouwens de wet aan haar kant. Krijgt ze die 50.000 euro niet wanneer de ouders nog leven, dan volgt er een compensatie als ze overleden zijn en er geërfd wordt. Maar stel dat je zoon ook nog eens gratis in jullie appartement woont? Daar houdt de wet geen rekening mee. Voor de wet is dit geen schenking die verrekend moet worden. En dat zijn gratis op de kleinkinderen passen, langere en duurdere studies betalen of helpen bij een verbouwing evenmin. Toch zijn het net die zaken die heel gevoelig kunnen liggen binnen een familie.”

Erfovereenkomst biedt soelaas

De erfovereenkomst heeft een oplossing gebracht voor tal van zaken die je nu vooraf kan bespreken. Hoe werkt dat? En welke ongelijkheden kan je er mee oplossen?

Notaris Soutaer: “Juridisch is er inderdaad maar één oplossing en dat is de erfovereenkomst. Je kan er een streep mee trekken onder het verleden. Want op het einde van de rit tekenen alle partijen de overeenkomst en erkennen ze daarmee uitdrukkelijk dat er een evenwicht is. Ze erkennen met andere woorden dat ze gelijk behandeld zijn. Als de ouders overlijden kan er over de punten in de overeenkomst niet meer worden geredetwist. Concreet gaat het zo: jullie komen met z’n allen samen bij de notaris en maken een lijst van alles wat in het verleden heeft plaatsgevonden en waarvan jullie vinden dat het moet worden gecompenseerd. Dat kan zijn: jullie hebben de kinderen van jullie dochter opgevangen tot ze naar school konden, pa heeft gratis geholpen bij de verbouwing van jullie zoon, een andere zoon heeft in het buitenland gestudeerd,... Daarna wordt elk punt op de lijst zo nauwkeurig mogelijk begroot. Stel dat jullie zoon zijn kinderen naar een crèche bracht, terwijl de kinderen van jullie dochter door jullie werden opgevangen, dan reken je de dagprijs van de crèche x 5 dagen per week, verminderd met het fiscaal voordeel. Woonde een van jullie kinderen in een huis van jullie, terwijl een ander kind intussen huurgeld betaalde, dan vormt de huurprijs de basis.”

Tot op de euro? Wil dit dan zeggen dat elke globale erfovereenkomst eindigt met een gelijke verdeling, tot op de euro? “Neen, dat hoeft niet”, legt notaris Soutaer uit. “Het is best mogelijk dat de dochter geen compensatie vraagt voor haar broer die gratis in het appartement van de ouders heeft gewoond. Alles hangt ook af van de omstandigheden, de verhoudingen binnen het gezin, het gedrag van elkeen – een kind met geldzorgen kan pech hebben gehad of er zelf verantwoordelijk voor zijn, dat voelt heel anders aan. Als notaris hebben we een bemiddelende rol. We zoeken samen met het gezin naar een evenwicht. Het gaat er niet om dat de kinderen exact evenveel euro’s hebben gekregen, het gaat erom dat ze zich gelijk behandeld voelen. Het is wel belangrijk dat de kinderen, die op het einde hun handtekening onder de overeenkomst zetten, weten dat ze daar niet meer op kunnen terugkomen.”

En wat als later blijkt dat een kind toch nog een bedrag heeft gekregen, dat niet in de overeenkomst is opgenomen? “Dan zal die specifieke schenking wél bij de erfenis worden verrekend”, antwoordt notaris Soutaer.”Maar is die schenking bewust achtergehouden en is er dus sprake van bedrog, dan kan de erfovereenkomst die werd gesloten, nietig worden verklaard.”

Niet over één nacht ijs. Is het geen grote stap, zo’n erfovereenkomst? Zijn ouders niet bang dat er net nog meer ruzie zal worden gemaakt? “Het is een mooi instrument waarmee je later veel discussie en rechtszaken kan uitsparen, maar ouders zijn inderdaad soms bang om de doos van pandora te openen”, beaamt notaris Soutaer. “Daarom komen ze vaak eerst zonder de kinderen. Zo kunnen we al bespreken wat er eventueel in de weegschaal kan worden gelegd. Maar ook de wetgever was er zich van bewust dat je bij het maken van zo’n overeenkomst niet over een nacht ijs mag gaan. Als alles is opgelijst, stuurt de notaris een ontwerp van de akte naar alle gezinsleden. Veertien dagen later komt iedereen samen op het kantoor om het ontwerp te bespreken. De gezinsleden mogen ook een raadsman of een eigen notaris meebrengen. Daarna volgt nog een verplichte maand bedenktijd. Het gebeurt wel vaker dat een van de gezinsleden in die tijd nog bijkomende uitleg vraagt. Hij kan daarvoor ook terecht bij een eigen raadsman of notaris. En wordt er iets aangepast, dan begint de procedure opnieuw.”

Punctuele overeenkomst. Men heeft het soms ook over een punctuele overeenkomst. Wat is dat? Notaris Soutaer: “Die punctuele erfovereenkomst is niet bedoeld om ongelijkheden recht te trekken, maar om een akkoord te bereiken over één bepaalde zaak, bijvoorbeeld de waarde van een onroerend goed. Zo kan je, wanneer je bijvoorbeeld je huis aan je kinderen schenkt, de waarde laten vastleggen in een punctuele overeenkomst. Maar je kan in een punctuele overeenkomst ook vastleggen dat een bedrag moet worden aangerekend op het erfdeel van een kind. Dat is bijvoorbeeld het geval als jij 20.000 euro aan je zoon schenkt en jouw dochter zegt: geef dat bedrag maar aan mijn twee kinderen. Zonder punctuele overeenkomst zou zij later, bij de erfenis, tegen haar broer kunnen zeggen: ik heb geen 20.000 euro gekregen, dus jij krijgt minder van de erfenis. In de punctuele overeenkomst kan dan staan: die 20.000 euro moet worden aangerekend op het erfdeel van de dochter. Dan is haar broer later veilig.”

Vergoeding op papier

Kan je ook met een vergoeding werken? Een kind is jarenlang mantelzorger voor de ouders – doet de boodschappen, de was, de strijk,... Kan je dit kind een vergoeding geven zonder dat dit als een schenking wordt beschouwd die moet worden gecompenseerd? Advocaat Jan Roodhooft: “Rechters zullen zelden zo’n vergoeding toekennen, maar als ouder kan je wel een overeenkomst maken met je kind dat veel zorg op zich neemt. Zo kan je bijvoorbeeld overeenkomen dat je de gereden kilometers vergoed, een forfaitair bedrag wordt betaald per was- of strijkbeurt, of een maandelijkse vergoeding omdat je kind je in huis neemt, enz.”

“Maar overdrijf daar niet mee, want als die vergoeding te hoog blijkt, kunnen je andere kinderen zeggen dat dit een verdoken schenking is, die moet worden gecompenseerd bij de erfenis. Zorg ervoor dat je onder de dagprijs van het rusthuis blijft. In elk geval betrek je best je andere kinderen bij de overeenkomst en laat je hen ook mee tekenen voor akkoord. Zo vermijd je discussies achteraf.” En omgekeerd, stel dat je zoon een paar jaar terug bij jou komt wonen en je daar een huurprijs voor vraagt, maar die later kwijtscheldt. “Als jullie als ouders de huurprijs kwijtschelden of slechts een heel lage huurprijs vragen, zullen veel rechters opleggen dat het kind dat bij de ouders woonde, aan de andere kinderen een vergoeding moet betalen. Maar stel dat jullie helemaal niets hebben gevraagd of afgesproken, dan zullen jullie andere kinderen het veel moeilijker hebben om een vergoeding te krijgen. Ik kan dus eigenlijk maar één raad geven: bespreek deze zaken met al jullie kinderen samen, dat is het beste.”