Depressie heeft vele gezichten

Naar schatting een op de vier Belgen krijgt ooit af te rekenen met een depressie. Hoewel de aandacht ervoor groeit, blijven de vooroordelen overeind. Bovendien uit een depressie zich bij iedereen anders, waardoor een diagnose soms lang op zich laat wachten.

Wie ooit een depressie heeft doorgemaakt, weet hoe lastig het is om dit in taal te vatten. Talloze artiesten en auteurs hebben zich eraan gewaagd, maar wie hun teksten leest, ontdekt vooral hoeveel verschillende gezichten een depressie kan hebben.

Wat is een depressie eigenlijk?

Prof. Nathalie Vanderbruggen, dienstverantwoordelijke psychiatrie UZ Brussel: “Deze stemmingsstoornis wordt gekenmerkt door negen symptomen, waaronder twee grote kernsymptomen, die minstens twee weken aanhouden: een sombere stemming gedurende het grootste deel van de dag en het verlies van alle plezier en interesse in quasi alle activiteiten. Deze symptomen gaan gepaard met andere lichamelijke en gevoelsklachten, zoals minder of net meer eten, slecht slapen, vermoeid zijn, rusteloos zijn of juist trager denken en handelen, en cognitieve problemen met je concentratie en geheugen. Soms is er ook sprake van schuldgevoelens of je waardeloos voelen en suïcidegedachten. Qua ernst kan een depressie variëren, maar ze heeft altijd een negatieve impact op je levenskwaliteit. Soms zijn de symptomen minder uitgesproken en kan je nog enigszins functioneren, terwijl anderen amper nog in staat zijn om hun bed uit te komen.”

Hoe ontstaat een depressie? Wat zijn mogelijke oorzaken?

Prof. Vanderbruggen: “Meestal ontstaat een eerste depressie tussen 20 en 30 jaar. Bij vrouwen komt ze dubbel zo vaak voor dan bij mannen. Doorgaans gaat het om een combinatie van biologische, psychologische en sociale factoren. Dat biologische duidt er onder meer op dat je genetisch kwetsbaar bent, waardoor je gevoeliger bent om ooit een depressie te ontwikkelen. Ook bepaalde medicatie, overmatig alcoholgebruik en ziekten zoals diabetes, een te traag werkende schildklier, een bijnierschorsaandoening, chronische pijn en hart- en vaataandoeningen zijn mogelijke biologische oorzaken. Wie een hartinfarct achter de rug heeft, loopt in de maanden nadien een groter risico op een depressie. Ook een verstoorde hormonenbalans, zoals tijdens de menopauze, kan een invloed hebben. Soms volstaat het om het hormonale evenwicht te herstellen om de depressieve klachten te doen opklaren.”

“Een van de meest standvastige bevindingen van wetenschappelijk onderzoek over depressie is dat ze vaak wordt voorafgegaan door een stressvolle gebeurtenis, zoals het verlies van je partner of je job, maar evenzeer omgaan met verminderde lichamelijke capaciteiten, ziekte... Toch is het niet omdat je kwetsbaarder bent, dat je per definitie bij een stressvolle gebeurtenis een depressie ontwikkelt. Veel hangt ook af van je eigen persoonlijkheid. Beschik je bijvoorbeeld over een minder goed probleemoplossend vermogen, ben je negatief ingesteld, perfectionistisch of heb je faalangst, dan loop je een grotere kans. Terwijl als je veel veerkracht en een optimistische aard hebt, je weerbaarder bent. Maar eigenlijk kan het iedereen overkomen.”

Kan je ook zomaar, zonder aanleiding, plots zwaar depressief worden?

Prof. Vanderbruggen: “We zien inderdaad mensen die zeggen dat ze alles in hun leven op een rijtje hebben, maar toch zwaar depressief zijn. Maar meestal merk je, als je verder gaat doorvragen, dat er wel degelijk bepaalde biologische of psychosociale oorzaken aan te duiden vallen, zoals een traumatische jeugdervaring, of langdurige stress. Het is zelden een ziekte die volledig op zichzelf staat.”

Vinden er bij een depressie ook veranderingen plaats in de hersenen?

Prof. Vanderbruggen: “Bepaalde stoffen in de hersenen gedragen zich anders bij een depressie. Het gaat om de boodschapperstoffen (neurotransmitters), zoals serotonine, noradrenaline en dopamine. Zij zorgen voor de signaaloverdracht tussen de zenuwcellen in je hersenen. Wanneer hun balans verstoord geraakt, ga je je minder goed in je vel voelen en angstige en/of depressieve klachten ontwikkelen. Antidepressiva zijn medicijnen die inwerken op deze boodschapperstoffen en zo processen in gang zetten die er uiteindelijk voor zorgen dat er meer voedingsstoffen voor de neuronen worden geactiveerd, wat de prikkeloverdracht van de zenuwcellen bevordert.”

Op latere leeftijd wordt een depressie vaak niet (tijdig) herkend. Gaat de ziekte DAN gepaard met andere klachten?

Prof. Nathalie Vanderbruggen: “Een belangrijke valkuil is dat depressieklachten, zoals ver- moeidheid, minder energie, concentratie- of geheugenproblemen, vaak onterecht worden weggezet als ouderdomskwalen. Op latere leeftijd ontwikkelt een depressie zich meestal geleidelijk en moet je ook aandacht hebben voor gedragsveranderingen, zoals minder aandacht voor de uiterlijke verzorging. Verder signaleren mensen op leeftijd meer lichamelijke klachten zoals pijn, duizeligheid, druk op de borst, hartkloppingen... Ze hebben ook niet altijd last van extreme somberheid, hun stemming is veeleer lusteloos of gelaten. Bovendien kunnen ze in gezelschap, wanneer ze bezoek hebben, daar vaak tijdelijk plezier aan beleven, waardoor de onderliggende depressieve klachten door de familie niet altijd worden onderkend.”

Wat zijn de meest hardnekkige misverstanden rond depressie?

Prof. Vanderbruggen: “Het drama is dat als je depressief bent, je vaak denkt dat je daar schuld aan hebt. Als je depressief bent, zwaait je omgeving dikwijls met goedbedoeld advies, zoals ‘Ik zal je meenemen om eens lekker te gaan shoppen’ of ‘Neem eens wat vakantie’, maar dat is net wat iemand met een depressie op dat moment niet aankan. Dit kan leiden tot meer schuldgevoelens en geeft je mogelijk het gevoel dat je niet hard genoeg je best doet om uit je depressieve toestand te komen. Alle informatiecampagnes ten spijt, ligt er nog een groot stigma op mentale aandoeningen zoals depressie. Zo worden mensen met psychische moeilijkheden nog steeds gediscrimineerd bij het afsluiten van een schuldsaldo- of een hospitalisatieverzekering. Het gewaarborgd inkomen bij een psychische aandoening is slechts twee jaar, voor een somatische aandoening is dat vijf jaar.”

Kan een depressie vanzelf voorbijgaan of is er altijd een behandeling nodig?

Prof. Vanderbruggen: “Een depressie kan inderdaad vanzelf overgaan. Ongeveer een derde van de mensen met een lichte tot matige depressie is genezen na zes maanden. Bij de helft is het voorbij na een jaar. Maar intussen zorgt de depressieve stoornis wel voor een enorm lijden, heeft ze een grote impact op je zelfbeeld en je dagelijks leven, met werkonbekwaamheid, relatieproblemen, je rol als partner of ouder niet meer kunnen opnemen tot gevolg. De hopeloosheid en het gevoel dat het nooit meer goed komt kunnen zo dwingend zijn dat sommigen suïcidegedachten ontwikkelen of een poging ondernemen. Het is belangrijk om zo snel mogelijk hulp te zoeken.”

Hoe kan je een depressie laten behandelen?

Prof. Vanderbruggen: “Bij een milde depressie kan je al beterschap bekomen door beter voor jezelf te zorgen, zoals meer beweging inlassen, aan mindfulness, ontspanningsoefeningen of yoga doen, een goede slaaphygiëne hanteren, gezond eten en middelen zoals alcohol beperken. Indien de depressieve klachten meer uitgesproken zijn is psychotherapie aangewezen. Dit werkt niet op heel korte termijn, maar de voordelen zijn wel duurzamer dan enkel antidepressiva slikken, omdat je via de therapie meer inzicht verwerft in je functioneren en je vaardigheden ontwikkelt om beter om te gaan met stressvolle situaties. Bij een ernstige depressie levert een combinatie van medicatie en psychotherapie de beste resultaten. Wanneer je heel diep zit, is praten moeilijk en kan medicatie helpen om eerst de ergste symptomen te bestrijden, zodat je je kan openstellen voor gesprekstherapie. Antidepressiva werken op relatief korte termijn, na drie tot vier weken.”

Waarom slaan antidepressiva niet bij iedereen aan en is het soms een hele zoektocht naar het juiste middel?

Prof. Nathalie Vanderbruggen: “Antidepressiva werken slechts bij iets meer dan de helft van de patiënten. Indien een antidepressivum geen beterschap geeft na een zestal weken, moet je met de arts bespreken of een dosisverhoging of een andere klasse middelen aangewezen is. Maar het is vooraf onmogelijk te voorspellen wie gunstig zal reageren op een bepaald antidepressivum. Hiervoor bestaan er geen biomarkers.”

Wanneer mag je stoppen met antidepressiva en waarom is dit voor sommigen zo lastig?

Prof. Vanderbruggen: “Het is belangrijk dat je antidepressiva voldoende lange tijd inneemt. Dat betekent minimum zes maanden, maar je neemt de behandeling best gedurende een jaar door. Pas als je klachten geruime tijd verdwenen zijn en er geen restsymptomen meer zijn, kan je in overleg met je arts langzaam beginnen afbouwen. Dat moet van nabij worden opgevolgd want sommigen kunnen onttrekkingsverschijnselen ondervinden. In bepaalde gevallen kan het aangewezen zijn om de behandeling veel langer aan te houden. Heel wat mensen nemen inderdaad jarenlang antidepressiva. Ze werken niet verslavend, maar er zijn wel enkele vervelende bijwerkingen, zoals een afgevlakte stemming en libidoverlies. Die nadelen moeten zeker worden afgewogen bij de beslissing om de medicatie al dan niet te blijven innemen.

Naar schatting 40% van de mensen heeft onvoldoende baat bij antidepressiva of psychotherapie. Welke alternatieven bestaan er voor hen?

Prof. Vanderbruggen: “Als antidepressiva voor onvoldoende beterschap zorgen, kunnen neuromodulatietechnieken een oplossing bieden. Voor mensen met een zeer ernstige depressieve stoornis (bv. met psychotische symptomen) kan elektroconvulsietherapie (ECT of elektroshocks) soelaas brengen. ECT is de best werkzame neurobiologische behandeling voor depressie. Onder een korte narcose krijg je een elektrische puls toegediend waarbij in je hersenen een ontlading ontstaat. Deze aanpak moet nog steeds opboksen tegen vooroordelen, omdat ECT in de media en in films (denk maar aan ‘One flew over the cuckoo’s nest’) vaak gediaboliseerd wordt.”

“Een nieuwere, veelbelovende techniek is transcraniële magnetische stimulatie (TMS), waarbij de werking van de zenuwcellen ter hoogte van de hersenschors worden ‘veranderd’ door elektromagnetische activiteit. Dit kan zonder narcose en geeft mooie resultaten bij obsessief-compulsieve stoornissen en depressie. Voor depressies bij ouderen blijkt TMS zelfs even efficiënt als antidepressiva. Hoewel er nauwelijks contra-indicaties zijn, wordt deze tchniek in ons land voorlopig niet terugbetaald.”

Een andere nieuwe piste is de experimentele behandeling van depressie met microdoses psychedelica, waarover ook zangeres Selah Sue getuigde. Zit daar toekomstmuziek in?

Prof. Vanderbruggen: “Hierover lopen enkele hoopvolle onderzoeksprojecten en mogelijk kan dit een extra tool zijn in de behandeling van therapieresistente depressie. Deze stoffen hebben een ander werkingsmechanisme dan antidepressiva, maar er is nog niet zo heel veel over gekend. De toekomst zal het uitwijzen.”

Lees ook: Leven met een depressie: “Zingeving zoeken heeft mijn depressie helpen opklaren”