Veerkracht: 6 stappen om sterker uit tegenslag te komen

In elk mensenleven komen pech, rouw en ongeluk voor, maar de ene persoon kan na tegenslag beter terugveren dan de ander. Hoe komt dat? En hoe kun je je veerkracht versterken? Psychiater Dirk De Wachter legt het uit.

Stap 1: maak verbinding

Soms kan de pijn van een ziekte of verlies zo scherp zijn, dat je in stilte je wonden wil likken en jezelf isoleert. Dat raadt psychiater Dirk De Wachter absoluut af. Hij ziet veerkracht als een groepskracht: “De mens is een verbonden wezen. Als het leven rustig voortkabbelt, lijkt het misschien alsof we niemand nodig hebben. Maar juist als er problemen zijn, heb je de medemens nodig. En dan bedoel ik niet per se iemand die goede raad biedt of taken overneemt, maar iemand die er gewoon voor je is, die luistert en begripvol aan je zijde staat.

Voor mensen die echt alleen staan, is terugveren na ziekte of ongeluk heel moeilijk. Niet voor niets is eenzaamheid de rode draad door mijn consultaties als psychiater. Ik zie veerkracht dus eerst en vooral als verbinding, als een sociaal netwerk dat als vangnet kan fungeren in moeilijke tijden.

En dat vangnet bouw je dus al op in goede tijden.” De Wachter kampt met darmkanker en ontdekte tijdens zijn ziekte zelf de kracht van verbinding. “Ik voelde me echt omringd en gesterkt door mijn vrienden en familie. Ik heb een broer die ik niet vaak zie, maar hij stond wel als eerste aan mijn bed. Dat basisvertrouwen in elkaar, dat zijn de mooie dingen van het leven. Bij verbinding gaat het om de kleine attenties en signalen van aanwezigheid. Samen wandelen, iemand omarmen, de hand drukken.”

Stap 2: zorg voor een sterke basis

“Je kunt gemakkelijker herstellen van ziekte, tegenslag of rouw als je een goede basisconditie hebt en goed voor jezelf zorgt”, aldus De Wachter. “Dat betekent: gezond eten, voldoende drinken, veel bewegen, genoeg slaap en niet te veel stress. Dit is een bekend rijtje levensstijlfactoren, maar ze werken echt. Het zijn bovendien de zaken waarop je zelf invloed kunt uitoefenen als het leven je een slechte kaart uitdeelt.

Juist in tijden van stress en verdriet kan het fijn zijn om te streven naar een vaste structuur in de dag, en om de focus te leggen op de dingen die goed voor je zijn. En ja, het kost energie om te gaan wandelen als je moe bent, of om een salade te maken als je verdrietig bent. Veerkracht is niet iets dat vanzelf komt aanwaaien, je moet er je best voor doen. Het goede nieuws is wel dat elk stapje dat je zet, er een in de goede richting is.”

Stap 3: streef naar een positieve mindset

“Iemand die veerkrachtig is, beschouwt tegenslag als een fase, of als iets dat overwonnen kan worden. Er is een positieve kijk op de uitkomst. Sommige mensen zijn van nature optimistisch gestemd, voor anderen is dit minder vanzelfsprekend. Ook dit aspect van veerkracht kun je oefenen”, weet De Wachter.

“Ten eerste door acceptatie. Je kunt je verzetten tegen het noodlot, maar dat kost bakken energie. Als je de onaangename gevoelens kunt accepteren en durft toe te laten, dan geeft dat ruimte. Wees lief voor jezelf: er zullen slechte dagen zijn, verdrietige huilbuien en intens sombere momenten. Dat hoort erbij, aanvaard het.
De tweede manier is om dagelijks bewust stil te staan bij de dingen die nog wel goed gaan, of bij de mooie momenten van de dag. Dat helpt de geest om vaker de focus te leggen op de positieve kanten van het leven.
Ten derde is bewust ontspannen belangrijk om de geest een handje te helpen in zware tijden. Dat kan bijvoorbeeld met ademhalings-oefeningen, meditatie, yoga of mindfulness.

De vierde manier om de geest veerkrachtiger te maken, is het ontwikkelen van je nieuwsgierigheid. Wat voor oplossingen zou je kunnen verzinnen om met de nieuwe situatie om te gaan? Wat kun je leren uit deze situatie?”

Stap 4: zoek troost

“Schoonheid, in alle aspecten, kan troostend zijn”, zegt De Wachter. “Natuur, kunst en muziek kunnen helpen om het mooie van het leven te waarderen in tijden van tegenspoed. Ik zie schoonheid en kunst opnieuw als verbinding, omdat ze zo vaak herinneringen met zich meebrengen. Die verbinding voel je met de mensen die er niet meer zijn, maar in onze herinneringen voortleven. Ook dat kan troost bieden. Je kunt de mooie dingen van het leven bewust opzoeken, bijvoorbeeld in een museum of natuurgebied.

Maar je kunt ze ook zelf creëren, door te tekenen, schilderen, koken, klussen, schrijven, tuinieren. Daarbij gaat het niet om presteren, maar om je gevoelens de ruimte te geven en weer plezier te vinden.” Zelf heeft De Wachter het boek Vertroostingen geschreven over zijn ziekte en herstel. “Ik heb daarmee iets kunnen betekenen voor veel mensen. Met mijn lastige situatie heb ik iets goeds kunnen doen en dat biedt mij troost.”

Stap 5: zoek een nieuw evenwicht

De mens streeft altijd naar evenwicht, zegt De Wachter. “We willen het liefst weer terug naar de situatie zoals die was voor de ziekte of het verlies. Zo werkt het echter niet, want die situatie komt nooit meer terug. Ik zeg altijd: leven is een worden, geen zijn. We evolueren juist door de ernstige gebeurtenissen, waardoor een rijker leven ontstaat.

Als we het een en ander hebben meegemaakt, worden we menselijker en kunnen we weer beter verbinden met de mensen om ons heen. Ik geef zelf een cursus voor kinesitherapeuten, over omgaan met verlies. Ik nodig daar gastsprekers uit, zoals een vrouw met MS die afhankelijk is van een rolstoel, of een man met een beperkt zicht. Zij kunnen beter getuigen van de rijkdom van het leven dankzij de grote moeilijkheden die ze moeten doorstaan. Juist na verlies en door beperkingen kan een mens groeien, en kan er iets goeds ontstaan.”

Stap 6: zie veerkracht niet als een prestatie

Dirk De Wachter besluit zijn verhaal met een oproep: “Laten we ervoor zorgen dat veerkracht geen maatschappelijke eis wordt voor iedereen die iets ergs overkomt. Alsof het een individuele verplichting is om weer op te krabbelen na een verlies, of dat men ook kan ‘mislukken’ in veerkracht. Het leven kan zwaar zijn en we moeten soms deemoedig toezien dat sommige mensen niet gemakkelijk door moeilijke situaties heen komen. En ja, dan kom ik weer terug op de kracht van verbinding. Als je ziet dat iemand het moeilijk heeft, blijf dan verbinding zoeken. De verantwoordelijkheid voor veerkracht zit in de omgeving en niet alleen in het individu.”