Hoe de staat rijk wordt van jouw verdriet

Van een nieuwe bewonerskaart tot een belasting op een begrafenis na 15 uur: de overheid is zeer inventief om te cashen nadat je een dierbare hebt verloren. We onderzochten wat de officiële kostprijs van een overlijden is in ons land.

“Mijn man is plotseling gestorven op 4 januari van dit jaar”, vertelt Leonie. “Op 11 januari kreeg ik al een brief van de stad om te melden dat de bewonerskaart op naam van mijn man verviel en ik een maand de tijd had om een nieuwe aan te vragen. Aangezien de kaart gekoppeld was aan de auto op naam van mijn man en aan zijn rijksregisternummer, kon ik enkel een tweede bewonerskaart aanvragen van 250 euro per jaar. Die brief kwam hard aan op een moment dat ik nog volop in shock was. In overleg met de kinderen heb ik besloten de auto te verkopen, zodat ik geen bewonerskaart meer nodig had.”

De stad (in casu Gent) liet er duidelijk geen gras over groeien. En dan is de gemeentelijke overheid slechts één van de overheden in ons land die belastingen innen na een overlijden. De regionale overheid is de grote slokop. En dan zijn er nog de aktekosten bij de notaris. Voor alle duidelijkheid: dit artikel gaat enkel over de officiële kosten die overheden aanrekenen. In ons land zijn dat het gewest (erfbelasting), de gemeente en de notaris (openbaar ambtenaar). De privékosten van een overlijden – begrafenisondernemer, koffietafel, grafzerk, urne... – laten we buiten beschouwing.

De gemeenten lijken het meest inventief om geld uit je verdriet te slaan. Het gaat dan in de eerste plaats om alles wat met de begraafplaats en de uitvaart te maken heeft: een concessie voor een graf of urnenkelder, een nis in een columbarium, het begrafenisrecht, de overbrenging van de urne, het openen van de grafkelder... het heeft allemaal een prijs. Waarvan je je vaak niet bewust bent omdat de gemeente veel van deze taksen rechtstreeks aan de begrafenisondernemer aanrekent, die ze vervolgens opneemt in de factuur aan de klant.

Na 15 uur? 150 euro taks

In België hanteert elke gemeente eigen tarieven voor het begraven en de gemeentelijke begraafplaatsen. Er zijn dus grote, soms héél grote verschillen. Voor een naamplaatje op een columbarium betaal je in Schaarbeek 25 euro, in Evergem 50 euro, indien niet meer dan twee lijnen tekst. Gent vraagt dan weer 84 euro voor een naamplaatje op een zuil aan een strooiweide.

Concessies voor een graf in volle grond, een grafkelder of een nis in een columbarium vormen de grootste kost. Ook hier zijn de verschillen soms duizelingwekkend. Niet enkel naargelang de gemeente, maar ook wat betreft de duur van de concessie, en of je al dan niet inwoner van de gemeente bent. De concessie voor een graf + grafkelder in volle grond voor een periode van 50 jaar bedraagt in Molenbeek 2.100 euro, in Evergem 4.000 euro. In Geldenaken betaal je slechts 372 euro voor een 30-jarige concessie voor een familiegrafkelder voor twee personen, voor niet-inwoners loopt dit algauw op tot 1.116 euro.

Voor het bewaren van een asurn in een nis in een columbarium liggen de tarieven relatief lager. Tenzij de overledene geen Brusselaar was, maar toch op een Brusselse begraafplaats terechtkomt. De stad Brussel heeft immers het begrafenisrechttarief voor niet-inwoners met 300% verhoogd. Een concessie van 15 jaar voor een nis in een columbarium op een stedelijke begraafplaats van Brussel bedraagt voor een inwoner (18+) 1.200 euro (concessie + begrafenisrecht), voor een niet-inwoner 2.700 euro. Ter vergelijking: in Geldenaken kost een nis met één urne in een columbarium 250 euro voor inwoners en 500 euro voor niet-inwoners, en dat voor een periode van 20 jaar.

De meest inventieve gemeentelijke begrafenistaks vonden we in Sint-Jans-Molenbeek. Wanneer een overledene op een zaterdag tussen 8 en 11.45 uur op de gemeentelijke begraafplaats aankomt, rekent de gemeente een belasting van 150 euro aan. Diezelfde taks geldt ook als de lijkstoet op een weekdag na 15 uur aankomt, of zelfs na 12.45 uur tussen 15 juli en 15 augustus.

Het mag dan ook niet verbazen dat heel wat nabestaanden opteren voor het uitstrooien van de as van hun dierbare op een strooiweide. In de meeste gemeenten kan dit immers gratis, zeker als de overledene een inwoner was.

En dan is er nog de erfbelasting

Toch vormt de gemeente niet de grootste kostenpost bij het overlijden van een naaste. In vrijwel alle gevallen is dat de erfbelasting, beter bekend als de successierechten. Sinds 2015 wordt deze belasting niet langer door de federale overheid maar door de gewesten geïnd.

Toegegeven, de langstlevende echtgeno(o)t(e) betaalt geen erfbelasting op de eigen, eerste woning en de gewesten hebben de voorbije jaren inspanningen gedaan om die belasting voor erfgenamen in de rechte lijn te verlagen. Niettemin blijft ze een belangrijke melkkoe voor de schatkist van de gewesten. In 2021 leverde de erfbelasting het Vlaams gewest 1,580 miljard aan inkomsten op, in Brussel en Wallonië samen ruim 1,3 miljard euro.

In de drie gewesten is de erfbelasting progressief: ze neemt toe naarmate de nalatenschap groter is. Verder hangt ze ook af van de graad van verwantschap tussen de overledene en de erfgenamen. Elke nalatenschap is dus anders, waardoor de verschillen in wat je aan erfbelasting moet betalen groot kunnen zijn. Onze vier voorbeelden (zie verder) maken dit duidelijk. In het geval van Miriam bijvoorbeeld, had de broer van haar overleden man een schuld van 160.000 euro bij hem uitstaan. Deze schuld is al meegerekend in de activa van de nalatenschap, wat de hoge erfbelasting verklaart.

Zonder notaris?

De derde officiële kostenpost bij een overlijden zijn de notariskosten, die bestaan uit aktekosten waar je soms niet omheen kan, en uit het ereloon van de notaris, waar in het verleden al heel wat om te doen was. Had de overledene bijvoorbeeld een huwelijkscontract of testament, dan is een notariële akte van erfopvolging nodig om de rekeningen te deblokkeren. Maar voor de zuivere aangifte van een nalatenschap bij het Vlaamse, Brusselse of Waalse gewest is een beroep doen op een notaris niet verplicht. Als je de tijd en de moeite neemt om de nodige documenten bijeen te zoeken, kan je die aangifte zelf invullen en indienen. Na het overlijden van zijn schoonvader heeft Alfons dat dan ook gedaan: “Ik ben gaan kijken op de website van het gewest welke documenten ik moest bijeenzoeken. Daarna heb ik zelf de aangifte ingevuld, laten tekenen door mijn vrouw, haar broer en haar zussen, en ze ingediend. Ik kon ook een raming van de erfbelasting maken. Dat alles heeft best wel veel tijd gekost, maar de nalatenschap van mijn schoonvader was gelukkig eenvoudig. En zo kon ik de notariskosten uitsparen.”

Zelden onder de 5.000 euro

Omdat elke nalatenschap anders is en de gemeentetaksen sterk verschillen, zegt een gemiddeld bedrag aan overheidskosten niet zo veel. Wel zien we dat ze, ook bij een eenvoudig overlijden van de levenspartner of een ouder, zelden onder de 5.000 euro liggen. En zoals we al hebben benadrukt: dat is zonder de privékosten. Maar ook als we ons beperken tot de bedragen die de overheid int, dringt de vraag zich op: moet een overlijden van een dierbare echt zo veel kosten? Is het verdriet al niet zwaar genoeg om dragen, dat je er ook nog financiële zorgen bij moeten krijgen?