Erven in een nieuw samengesteld gezin
Partners gaan uit elkaar en vormen later een nieuw gezin met een nieuwe partner, die al of niet kinderen heeft. Bij zulke nieuw samengestelde gezinnen rijzen er nieuwe (erfrecht)vragen.
Ons erfrecht is lang geënt geweest op wat ‘het klassieke gezin’ werd genoemd: gehuwde ouders met kinderen. In 2018 kreeg het een update en werd het aangepast aan de gezinnen van vandaag. Lang niet alle koppels trouwen, bijvoorbeeld. Of partners gaan uit elkaar en vormen later een nieuw gezin, met een partner die zelf ook al of niet kinderen heeft. De nieuw samengestelde gezinnen vragen om een nieuwe aanpak en nieuwe mogelijkheden. Die zijn er, binnen bepaalde grenzen, al zijn er ook nog veel vragen. We legden er tien voor aan notaris Carol Bohyn.
1 Eén ding is niet veranderd: enkel je eigen kinderen, met wie je een bloedband hebt, erven volgens de wet van jou. Als je iets wil nalaten aan je pluskind, moet dit via een testament?
Stief- of pluskinderen vallen in ons huidige erfrecht inderdaad uit de boot. Zelfs als er tussen plusouder en pluskind een heel hechte en langdurige band bestaat, of als de plusouder het pluskind vele jaren mee opgevoed heeft, is er geen wettelijk erfrecht. Wil je het kind van je partner iets nalaten, dan moet je zelf tot actie overgaan. Dat kan inderdaad via een testament (na je overlijden) of een schenking (tijdens je leven). Maar altijd zal er rekening moeten gehouden worden met het reservatair (beschermd) deel van je eigen kinderen.
2 Is een gelijke behandeling tussen je eigen kinderen en je pluskinderen nu altijd mogelijk?
Niet altijd, en dat heeft net te maken met dat reservatair deel van je kinderen, dat sinds 2018 altijd de helft van je nalatenschap bedraagt, ongeacht het aantal kinderen dat je hebt. De andere helft kan je nalaten aan wie je wil, dus ook aan je pluskinderen. Of je alle kinderen binnen je gezin gelijk kan behandelen in het erfrecht hangt er dus vanaf hoeveel stiefkinderen je hebt. (zie kader: Pluskind gelijk behandelen kan niet helemaal)
3 Hoe kan je je kinderen uit een vorig huwelijk beschermen? Want als je opnieuw trouwt, heeft je echtgenoot/echtgenote ook een reservatair erfrecht.
Inderdaad, als je hertrouwt en jij overlijdt als eerste, dan zal jouw wederhelft het vruchtgebruik van je nalatenschap erven. Dat is zijn/haar erfrecht. Kan dat wettelijk erfrecht beperkt worden? Ja, maar hoe dan ook zal de huwelijkspartner recht hebben op een ‘erfrechtelijke reserve’; een minimum erfdeel dat niet ontnomen kan worden. Dat is minstens het vruchtgebruik op de gezinswoning en de inboedel. Om kinderen uit een eerder huwelijk te beschermen, kwam er in 2003 de wet Valkeniers. Die stelt dat partners met kinderen uit een andere relatie er bij een huwelijk kunnen voor kiezen om in een huwelijkscontract het erfrecht te beperken tot het minimum: het vruchtgebruik van de gezinswoning. In 2018 ging de wetgever nog iets verder: sindsdien mag het erfrecht van de tweede echtgenoot/echtgenote beperkt worden tot zes maanden bewoningsrecht. Dit hoeft niet in twee richtingen te gaan. Het is niet omdat het erfrecht van je partner beperkt wordt dat ook jouw erfrecht beperkt moet worden, in het geval jij de langstlevende zou zijn.
“Mijn kinderen zijn wat wantrouwig tegenover mijn nieuwe partner”
“Ik heb drie kinderen. Mijn echtgenote is overleden. Ik heb een nieuwe vriendin, met wie ik wettelijk samenwoon. Mijn kinderen zijn eerlijk gezegd wat wantrouwig tegenover haar. Ze zijn bang dat het deel waarvoor hun moeder gewerkt heeft later naar mijn nieuwe partner zou gaan. Mijn overleden echtgenote en ik hadden in ons huwelijkscontract gezet dat alles naar de langstlevende ging, in dit geval naar mij dus. Ik heb voorgesteld om eens samen naar de notaris te gaan, zodat mijn kinderen van een ‘bevoegd persoon’ uitgelegd krijgen dat ze helemaal niet zo wantrouwig hoeven te zijn. Het is zelfs zo dat als ik eerst zou overlijden, mijn vriendin enkel een woonrecht zal krijgen gedurende zes maanden. Het spaargeld zal onmiddellijk naar hen gaan.”
4 Je wil ook je nieuwe partner beschermen. Stel dat je twee kinderen uit een vorig huwelijk hebt. Je woont met je nieuwe partner in jouw huis. Kan je dan in je huwelijkscontract zetten dat je nieuwe partner de volle eigendom van jouw huis erft?
Neen, dat kan niet. Bij een tweede huwelijk kan je niet in je huwelijkscontract of testament zetten dat je partner de volle eigendom van het huis krijgt als jij kinderen uit een vorig huwelijk hebt, tenzij de erfenis groot genoeg is zodat de waarde van je woning minder is dan de helft van het totaal. Je kan je kinderen nooit hun reserve afnemen. Want als je tweede partner de volle eigendom erft van het huis, dan gaat dat later niet naar je kinderen, tenzij je nieuwe partner zelf een testament maakt waarin hij of zij het huis naar jouw kinderen laat gaan. En zelfs dan nog… Een testament kan altijd herroepen worden.
Bij niet gemeenschappelijke kinderen kan je het erfrecht van je kinderen dus niet uitstellen totdat de tweede partner (hier je nieuwe partner) overleden is. Dat kan je enkel doen tegenover gemeenschappelijke kinderen. Dat gebeurt dan met een huwelijkscontract.
Concreet: stel dat de gezinswoning 400.000 euro waard is (en er is geen ander actief in de erfenis) en je wenst zoveel mogelijk aan je nieuwe partner na te laten. Is de woning gemeenschappelijk, dan is de helft daarvan van de langstlevende echtgenoot zelf. Voor de andere 200.000 euro gaat het als volgt: 100.000 euro in volle eigendom, 100.000 euro in vruchtgebruik. Dan gaat een vierde in blote eigendom naar je kinderen. Op dit vierde – de reserve van elk kind – heeft de langstlevende nieuwe partner vruchtgebruik.
Als de woning enkel van jou is, dan kan je maar de helft (200.000 euro) in volle eigendom naar je nieuwe partner laten gaan. Je kinderen uit je vorige huwelijk hebben dan de blote eigendom van de overige 200.000 euro en je nieuwe partner heeft vruchtgebruik op dat deel.
“Ik beschouw mijn stiefdochter als mijn eigen kind”
“Toen ik mijn vriendin ontmoette, had zij al een dochtertje. Haar biologische vader heeft nooit naar haar omgekeken. Ik heb het geluk gehad de vaderrol te mogen opnemen. Ik heb haar dan ook altijd als mijn eigen dochter beschouwd. Haar mama en ik hebben samen nog een dochter gekregen. We hebben de meisjes opgevoed als zussen, zonder enig verschil. En mijn plusdochter heeft me ook altijd papa genoemd. Vandaag is ze 40 jaar en heeft ze zelf twee kinderen, die ik natuurlijk als mijn kleinkinderen beschouw. Ook al voelt dit al die jaren als heel natuurlijk aan, wij hebben geen bloedband en dus volgens de wet zal mijn stiefdochter niet van mij erven. Omdat de tijd niet stilstaat zijn we naar de notaris geweest om een oplossing uit te werken, zodat mijn stiefdochter niet gestraft wordt als ik zou overlijden. Ik heb een testament gemaakt waarin ik haar een gelijk deel toeken. Het is voor ons allemaal een opluchting dat we het zo hebben kunnen regelen.”
5 Kunnen je kinderen het vruchtgebruik van hun plusouder afkopen om zo de volle eigendom van het huis te hebben? En wat is het recht van de plusouder daarin?
We spreken hier over de omzetting van het vruchtgebruik in een geldsom of in volle eigendom. Die omzetting kan soms geëist worden en soms enkel gevraagd. Als het gaat over de gezinswoning dan heeft de partner het recht om te eisen dat zijn/haar vruchtgebruik wordt omgezet in volle eigendom. Dan moeten de kinderen uitbetaald worden. De kinderen kunnen op andere vlakken omzetting eisen voor de rechtbank, maar niet over de gezinswoning. Zij kunnen hun plusouder dus niet uit de gezinswoning zetten! Ze kunnen wel eisen dat hun plusouder een rente krijgt, in plaats van vruchtgebruik op een belegging bijvoorbeeld.
De waarde van het vruchtgebruik moet dan telkens bepaald worden. Hoe ouder iemand is, hoe minder waard zijn/haar vruchtgebruik. Hier speelt de regel mee dat de nieuwe partner geacht wordt 20 jaar ouder te zijn dan het oudste kind.
6 Voor je eigen kinderen kan je in een testament zetten dat zij niet het recht hebben om omzetting van het vruchtgebruik te vragen. Kan dat ook voor een pluskind?
Neen, voor een pluskind is dat niet mogelijk. Voor eigen kinderen is de redenering: het komt uiteindelijk toch bij hen terecht, als de tweede ouder overleden is.
7 Stel dat je wettelijk samenwoont met je nieuwe partner in jouw huis. Dat wordt dan de gezinswoning. Bij overlijden erft de partner vruchtgebruik van gezinswoning en huisraad. Maar stel dat je nieuwe partner eerst overlijdt en hij/zij had ook een eigen huis, maar dat is niet de gezinswoning. Dan erf jij niets? Althans niet volgens de wet?
Dat klopt. Wettelijke samenwoners erven volgens de wet enkel het vruchtgebruik van de gezinswoning en huisraad, niet het vruchtgebruik van een huis dat niet de gezinswoning is. Dat huis en de huuropbrengsten gaan integraal naar de erfgenamen van de overledene. Dat voelt onrechtvaardig aan als elke partner een kind heeft uit een vorige relatie en beide partners een huis hadden, maar ze samenwonen in het huis van een van hen. Het kind van de ene partner kan doen wat het wil met het huis dat het erft, het andere kind niet. Wil je dit regelen, dan moet je een testament maken.
8 Welk tarief erf- of schenkbelasting betalen pluskinderen?
Als je je pluskind iets nalaat in een testament of iets geeft via een schenking, dan betaalt het in de drie gewesten evenveel belasting als je eigen kinderen. Maar vergeet dus niet dat je je pluskind eerst iets moet toekennen via testament of schenking! En weet ook dat dit enkel geldt tegenover pluskinderen, niet tegenover pluskleinkinderen. Als grootouders iets nalaten aan hun pluskleinkind, dan zal dat kind de hoge tarieven erfbelasting betalen die gelden tussen ‘vreemden’. Dan is het beter om een schenking te doen. Die kan aan 7% als het om geld gaat (7,7% in Wallonië).
Pluskind gelijk behandelen kan niet helemaal
Een nalatenschap bedraagt 300.000 euro. Er zijn twee eigen kinderen. Hun reserve bedraagt 150.000 euro, dus elk 75.000 euro.
– Eén pluskind: je kan kiezen voor een volledig gelijke verdeling: 100.000 euro voor elk kind.
– Twee pluskinderen: ook hier kan er een volledig gelijke verdeling zijn: 75.000 euro voor elk kind.
– Drie pluskinderen: hier kan er geen volledig gelijke verdeling zijn. Je eigen kinderen krijgen elk minstens 75.000 euro. Dan blijft er nog 150.000 euro over om te verdelen tussen de drie stiefkinderen, dus elk 50.000 euro.
9 Wordt er wel eens aan adoptie gedacht in nieuw samengestelde gezinnen?
Meer en meer. We hebben het dan over de ‘gewone adoptie’, die ook mogelijk is voor meerderjarige kinderen. Dan krijgen die kinderen er een erfrecht bij. Ze blijven erven van hun biologische ouder, maar erven ook van hun plusouder, alsof ze zijn/haar eigen kind zijn. Weet wel dat zo’n adoptie onomkeerbaar is. Uiteraard wordt er bij zo’n adoptie niet over één nacht ijs gegaan.
Het voordeel daarvan is dat je dan wél in een huwelijkscontract de volle eigendom naar je tweede partner kan laten gaan. Om je partner het allerbest te beschermen is dit dé manier.
10 Vaak gaan nieuwe partners samenwonen in het huis van een van hen beiden. Wat als je geld investeert in het vastgoed van je nieuwe partner? Wat raad je aan om te doen?
Heel vaak gaan nieuw samengestelde gezinnen wonen in het huis van een van hen. En dan gebeurt het vaak dat de partner mee betaalt voor herstellingen en verbouwingen. Je moet dit echt goed op papier zetten. Zo niet is het een probleem voor jezelf als je uit elkaar zou gaan en later voor je kinderen als je zou overlijden. Zij kunnen dan moeilijk bewijzen dat jij geld in het huis van je partner gestoken had. Alles bijhouden kan trouwens gemakkelijk in Izimi, de digitale kluis die het notariaat heeft ontwikkeld voor de burger. Om 100% garantie te krijgen dat de afspraken zullen worden nagekomen, ga je er best mee naar de notaris.
De reserve en het beschikbaar deel
Kinderen, kleinkinderen en de wettelijke echtgeno(o)-t(e) zijn reservataire erfgenamen. Zij krijgen een minimumdeel van de nalatenschap van hun ouders/partner. Voor kinderen/kleinkinderen is dat de helft van de erfenis. De andere helft mag je andere familieleden of vrienden nalaten. Of je pluskinderen.
De wet kent de langstlevende huwelijkspartner twee soorten reserves toe. Een ‘abstracte reserve’, dit is het vruchtgebruik op de helft van alle goederen van de nalatenschap, of een ‘concrete reserve’, zijnde het vruchtgebruik op de gezinswoning en de huisraad.
De langstlevende kiest zelf welke reserve hij opeist.
Stel, de langstlevende kiest de concrete reserve. Is het vruchtgebruik op de gezinswoning meer dan de helft van het vruchtgebruik van de nalatenschap? Met andere woorden: overstijgt de concrete reserve de abstracte reserve? Dan krijgt de langstlevende echtgenoot toch het vruchtgebruik op de gehele woning.
Is de concrete reserve minder waard dan de helft in vruchtgebruik van de nalatenschap, dan mag de langstlevende zijn reserve aanvullen via vruchtgebruik op andere goederen uit de nalatenschap, tot de grens van de abstracte reserve is bereikt.