Levensbelangrijke vragen over je testament

Een testament is het beste middel om zelf te bepalen wat er met je erfenis gebeurt. Maar moet je verplicht langs de notaris? Hoeveel kost dat? En wat als je achteraf nog iets wil wijzigen? Plus Magazine geeft alle antwoorden, samen met Carol Bohyn van notaris.be.

Tijdens de eerste zes maanden van dit jaar werden in ons land 40.873 testamenten opgesteld. Dat zijn er iets minder dan vorig jaar, maar het zijn er nog altijd veel meer dan in 2020. Toen maakten amper 29.139 Belgen een testament op. Dat het document tegenwoordig zo aan populariteit heeft gewonnen, heeft veel te maken met de coronaperiode. Toen werden heel wat Belgen van dichtbij geconfronteerd met ziekte en zelfs met overlijdens, waardoor ze gemotiveerd waren om hun erfenis beter te regelen. Daarnaast beseffen mensen almaar meer dat je ook op jongere leeftijd al best zaken vastlegt voor na je overlijden. Wie beheert bijvoorbeeld de erfenis als je nog jonge kinderen hebt? En wie krijgt de voorkeur om voogd te worden als je kinderen nog minderjarig zijn? Zeker nu veel gezinssituaties complexer zijn dan vroeger, is dat geen overbodige luxe.

Bijna 70 procent van het aantal testamenten werd in het eerste halfjaar van 2025 in Vlaanderen opgesteld, 25 procent in het Waals Gewest en 5 procent in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. In Vlaanderen is de opsteller van een testament gemiddeld 62 jaar oud, in Wallonië 66 en in Brussel 69 jaar.

Waarom een testament opstellen?

“Een testament blijft hét instrument om binnen de wettelijke mogelijkheden controle te behouden over wat er met je erfenis zal gebeuren”, zegt Carol Bohyn, notaris en woordvoerder van notaris.be. Dat is de site van de Belgische notarissen waarop je info vindt over de juridische aspecten van o.a. schenken en erven. “Je huwelijkspartner en je kinderen hebben volgens de wet sowieso recht op een deel van je erfenis. Maar wat er nog overblijft, kun je gebruiken om na te laten aan anderen. Heb je geen testament opgesteld, dan wordt je erfenis sowieso verdeeld volgens de bestaande wetgeving.”

Concreet voorbeeld: volgens het erfrecht kun je je kind nooit volledig onterven. Een kind heeft sowieso recht op minstens de helft van je vermogen, het reservatair erfdeel. Maar voor de andere 50 procent van je nalatenschap, het beschikbaar deel, kun je zelf bepalen wie de begunstigde is. Op die manier kun je via een testament ervoor zorgen dat dat beschikbaar deel na je dood terechtkomt bij wie je zelf wil, en dus zo bepaalde kinderen bevoordelen. Op dezelfde manier kun je een testament gebruiken om bijvoorbeeld een deel van je erfenis aan een goed doel te schenken. Ook ongetrouwde koppels kiezen vaak voor een testament. Zo kunnen ze elkaar beschermen, want volgens de wet erven ze weinig of niets van elkaar. Ook voor partners zonder kinderen en alleenstaanden zonder kinderen is een testament een aanrader. Ze kunnen het gebruiken om een specifieke erfgenaam te bevoordelen, of een goed doel te steunen. Voor plusouders is een testament dan weer het ideale instrument om iets na te laten aan hun pluskinderen.

Moet je langs bij de notaris, of kun je het zelf?

Nee, je hoeft niet verplicht bij de notaris langs. Maar het veiligste is toch een authentiek testament dat opgesteld is door een notaris. Dat notarieel testament is niets minder dan een notariële akte. Het grote voordeel hiervan is dat het na je dood niet aanvechtbaar is door de erfgenamen, en dat het bijzondere bewijskracht heeft. Dat ligt anders bij een eigenhandig testament. Dat schrijf je zelf en laat je al of niet registeren bij de notaris. Laat je het niet registeren, dan kan je testament zelfs verloren gaan zodat je wensen niet uitgevoerd worden. Eigenhandig geschreven testamenten zorgen vaak voor discussies met de andere erfgenamen, die na je dood zelfs de echtheid van je handschrift kunnen betwisten. Of je erfgenamen kunnen je bekwaamheid op het moment dat je het opstelde in twijfel trekken, of zeggen dat je beïnvloed werd door anderen.

Notaris Carol Bohyn: “Opletten dus als je zelf een testament neerpent. Benadeelde nabestaanden kunnen de geldigheid betwisten of het testament inhoudelijk aanvechten. Dat leidt vaak tot aanslepende procedures. Een ander voordeel is natuurlijk ook dat de notaris alle juridische regels en het erfrecht kent, en kan bijsturen waar nodig als er fouten in staan. Een notaris kan je ook vertellen welke familiale en fiscale gevolgen de beslissingen in je testament hebben.”

Wat is de kostprijs van een testament?

Een testament laten opmaken bij de notaris kost gemiddeld vanaf 600 euro, belastingen en registratiekosten inbegrepen. Hoeveel je uiteindelijk betaalt, hangt in grote mate af van de complexiteit van de regeling. Complexe testamenten kosten meer dan 1.000 euro. Informeer je dus zeker vooraf over de kosten bij het notariskantoor. In veel gevallen zal de notaris een eerste gesprek gratis doen, als is dat geen wettelijke verplichting.

In principe kun je een testament tijdens één sessie bij de notaris regelen. Maar sommige mensen willen eerst een of meer gesprekken, om er grondig over na te denken. Het notarieel testament wordt door de notaris opgesteld, voorgelezen en dan door jou als ‘testateur’ ondertekend. Het testament kan nadien altijd worden teruggevonden dankzij registratie in het Centraal Register van Testamenten (CRT). Dat wordt beheerd door Fednot, de federatie van het notariaat. De kosten voor de inschrijving van een testament in het CRT bedragen 25 euro, btw inbegrepen.

Notaris Carol Bohyn: “De testamenten zelf zitten niet in dit register, wel de data over de identiteit van de persoon die het heeft opgemaakt, de datum waarop dit is gebeurd en via welke notaris. Zo kunnen nabestaanden na het overlijden vlot achterhalen of er een testament is, en bij welke notaris ze het kunnen opvragen. Het CRT bevat zowel data over notariële testamenten, als van eigenhandig geschreven testamenten die nadien ter registratie aan een notaris zijn aangeboden.”

Kun je een testament na verloop van tijd wijzigen?

Absoluut. En eigenlijk is dat iets wat je bij elke belangrijke gebeurtenis in je leven zou moeten doen. Als je een testament opstelt, dan gebeurt dat op basis van hoe je leven er op dat moment uitziet. Misschien deed je het voor je dertigste, maar had je op dat moment nog geen kinderen. Wellicht leefden je ouders toen nog, maar is dat dertig jaar later, op je zestigste, anders. Misschien ben je intussen gescheiden, en heb je kleinkinderen. Misschien heb je een nieuwe partner. Als je leven er intussen helemaal anders uitziet, is het niet gek om een nieuw testament op te stellen.

Notaris Carol Bohyn: “In de praktijk zien we meer en meer Belgen die hun testament herzien. Vroeger wilden mensen het regelen tot het einde van hun leven. Maar dat is een illusie, en zorgt voor problemen als het nooit aangepast is. Het vorige testament blijft immers geldig zolang je het niet wijzigt of vernietigt.”

Wat is het verschil tussen een testament en een erfovereenkomst?

Almaar meer Belgen sluiten tegenwoordig een erfovereenkomst af. En hoewel die ook met ‘nalatenschap’ te maken heeft, is er een wezenlijk verschil met het testament. Een testament is een eenzijdig document, enkel opgesteld door de testateur, zonder akkoord van de erfgenamen. “Een erfovereenkomst daarentegen is een wederzijds document, dus een echte overeenkomst”, zegt notaris Bohyn. “Met dat officiële document sluiten de toekomstige erflater en erfgenamen samen een akkoord over een of meer schenkingen die in de erfenis verrekend zouden moeten worden. Dat voorkomt dat er later, bij het openvallen van de nalatenschap, discussies zijn.”

Concreet voorbeeld: één kind heeft op kosten van de ouders dure studies in het buitenland mogen doen, het andere kreeg in de plaats daarvan een schenking in cash. Maar die studies worden niet als een juridische schenking gezien, in tegenstelling tot het cash geld dat als een schenking zal worden beschouwd in de erfenis. Met een erfovereenkomst worden al die zaken gelijkgetrokken, en komen alle partijen overeen dat dure studies en die schenking elkaar compenseren.