Spa, stad van water en weelde

Drie eeuwen lang was Spa de hotspot van Europa. Royals, artiesten en de elite kwamen er samen om van de geneeskrachtige bronnen te genieten. Vandaag is de stad Unesco-werelderfgoed en bloeit ze stilaan opnieuw op.

Er hangt altijd een licht melancholieke sfeer in steden waarvan de gouden eeuw voorbij is, en dat geldt zeker voor Spa. Rij je de stad binnen via de snelweg, dan merk je meteen dat ze betere tijden heeft gekend: een neoklassieke zuilengang op instorten na, etalages met ingewikkeld houtsnijwerk en oude ramen met stoffige gordijnen. Het is stil, bijna te stil. Een groot contrast met de pracht en praal van vroeger, toen sierlijke koetsen door de straten reden, en opgeklede heren en flamboyante figuren elkaar voortdurend ontmoetten. Spa was een naam die in heel Europa bekend stond.

Hall of fame

“Er zijn heel wat beroemdheden in Spa geweest”, bevestigt onze gids Johnny Lejeune zodra we het toeristisch bureau in het centrum betreden. “We hebben zelfs een heel bijzonder gastenboek. Volgt u mij!” Achter de balie loopt een indrukwekkend doek van bijna negen meter over de hele breedte van de muur. Het werd eind 19de eeuw geschilderd en toont een deel van de illustere gasten die in de stad verbleven. Onder de honderd portretten herken je koninklijke hoofden, van Karel II van Engeland tot de sjah van Perzië, maar ook artiesten zoals Alexandre Dumas, Victor Hugo en componist Jacques Offenbach, en beroemde figuren zoals Pauline Bonaparte, de hertog van Wellington en René Descartes. “En de lijst met bekendheden is nog veel langer, maar velen van hen hebben Spa pas na dit schilderwerk bezocht”, voegt Johnny toe. Je vraagt je al snel af waarom al deze mensen hier samenkwamen.

“Om water te drinken, natuurlijk!” De bronnen van de regio, die hier pouhons worden genoemd, werden al door Plinius de Oudere beschreven, een historicus en politicus uit de Romeinse tijd. Ze zijn koolzuurhoudend en soms zeer ijzerrijk, wat hen therapeutische eigenschappen zou geven. Vanaf de Renaissance groeide de plek langzaam uit tot een kuurcentrum, maar tsaar Peter de Grote zette in 1717 Spa pas echt op de kaart. Zijn verblijf leverde uitstekende publiciteit op en trok al snel de Europese elite aan.

In die tijd was het de gewoonte om een paar weken in de stad te verblijven tijdens het hoogseizoen in de zomer, de verschillende bronnen te bezoeken en op vaste uren grote slokken ijzerrijk water te drinken. Het bezorgde Spa de titel ‘het café van Europa’, waar je naartoe trok om te zien en gezien te worden. Alles was aanwezig om het verblijf aangenamer te maken: casino’s, salons, filharmonische concerten en paardenraces, want Spa telde tot vier hippodromen... Johnny stelt voor om te laten zien wat er nog van over is en grijpt intussen naar een plastic bekertje. “Wilt u onderweg een glaasje water proeven?”, zegt hij glimlachend.

De oude baden van Spa zijn in eer en luxe hersteld.

Ook vandaag kan je nog baden in koperen badkuipen, die de werking van het thermale water zouden versterken.

Ook het oude restaurant werd hersteld.

Koninklijk casino

Terwijl we door het oude centrum struinen, merk ik op dat er aan talloze gevels een bordje is bevestigd. Die vermelden de namen van de bekende gasten die er destijds verbleven. Verrassend genoeg gaat het vaak om statige stadshuizen of burgerhuizen, die weliswaar charmant zijn, maar niet bepaald getuigen van weelderige luxe. Alsof de elite het plezierig vond om tijdens hun verblijf ‘eenvoudig’ te logeren.

Het huis waar Casanova verbleef, oogt met een houten dakbedekking zeer rustiek. Op dat moment van de rondleiding steekt alleen de kerk – geïnspireerd op die in de Duitse stad Koblenz – er echt bovenuit. “De begrafenis van koningin Marie-Henriette, echtgenote van koning Leopold II, vond hier plaats. Ze stierf in een nabijgelegen villa. Marie-Henriette werd verliefd op Spa. Het herinnerde haar aan haar geboorteland Hongarije.”

Ondanks de prestigieuze geschiedenis heeft de stad lange tijd een bescheiden profiel behouden. Het erfgoed is er, zowel in de stad als in het omliggende platteland, maar werd niet altijd in de kijker gezet. In 2021 veranderde dat, toen Spa net als andere grote kuuroorden in Europa werd uitgeroepen tot Unesco-werelderfgoed.

Een nieuwe wind

Die erkenning heeft de stad een nieuwe impuls gegeven, en dat voel je wanneer we de Rue Royale afdalen, waar verschillende grote renovaties de stad in eer herstellen. De straat werd aangelegd tijdens de tweede vruchtbare periode van de stad, tussen 1870 en de Eerste Wereldoorlog. Op sommige plaatsen lijkt het zelfs alsof je in de Belle Époque bent terechtgekomen. “Voor u ziet u het oudste casino ter wereld dat nog steeds in gebruik is. Er wordt al gespeeld sinds 1763”, vertelt onze gids. Ook vandaag kun je er nog een gokje wagen, onder de gouden versieringen en lambriseringen van het 20ste eeuwse gebouw.

Radioactief water

Naast het casino zijn ook de voormalige Bains de Spa in 2025 gerenoveerd. Ze huisvesten nu een luxe hotel. We raden aan om een drankje te nuttigen aan de bar, gevestigd in de oude ingangshal, of plaats te nemen in een van de restaurants in de voormalige salons. Alles is er in de oorspronkelijke staat hersteld: van de deurklink tot de prachtige plafondfresco’s, en van een waterkraan met radioactief water – destijds als versterkend beschouwd – tot de badkamers met koperen badkuipen. Gewoon even rondkijken is helaas niet mogelijk: enkel bezoekers die iets consumeren zijn welkom.

De oude baden van Spa zijn omgebouwd tot een luxehotel.

Het glorieuze verleden van de stad is hier en daar nog zichtbaar.

De Promenade Léopold II, die onlangs werd gerestaureerd.

Ook de Galerie Léopold II, die een beetje verder ligt, kreeg een volledige make-over. Deze 130 meter lange overdekte galerij gaf elegante dames en heren de mogelijkheid om een luchtje te scheppen, ongeacht het weer. Een waar eerbetoon aan smeedijzer, omzoomd met kleine paviljoentjes. Het gebouw ligt in het Parc des sept heures, waar de kuurgasten of zogenaamde bobelins hun benen strekten na het avondeten. Tegenwoordig vertrekt daar de kabelbaan naar de nieuwe kuurbouw, die meer dan 30.000 gasten per jaar ontvangt. Onderweg wijst de gids een open pouhon aan, waar ik mijn bekertje kan vullen om te proeven. De metalen smaak vult mijn mond. Ik vraag Johnny waarom hij zelf geen bekertje drinkt. “Als echte Spaër heb ik jarenlang dit water gedronken, maar ik moest daarmee stoppen van de dokter; ik heb nu te veel ijzer in mijn bloed.”