Viva Vilnius

Slenteren langs de fraaie lanen van Vilnius voelt als een verrassende reis doorheen de recente geschiedenis. Van de pittoreske Joodse wijk tot de bohemienrepubliek Uzupis. Op elke straathoek van de Litouwse hoofdstad smelten zuiderse flair en noordelijke gezelligheid samen.

Vilnius is dan wel minder bekend dan zijn Baltische buren Riga (Letland) en Talinn (Estland), de stad beschikt wel degelijk over alle troeven voor een geslaagde citytrip, inclusief de nodige rust en ruimte aangezien je er nog geen grote drommen toeristen aantreft. Wij starten onze verkenning van de door Unesco erkende oude stadskern in de Joodse buurt, waar kronkelende steegjes met hun piekfijn gerestaureerde huizen onderdak bieden aan hippe winkeltjes met linnen kleding, barnsteenjuwelen uit de Baltische zee, trendy bars en boetiekhotels. Deze vroegere ambachtsbuurt behoort nu tot de mooiste plekken van de stad en nodigt uit om te blijven hangen met een goed glas wijn op een van de vele muzikale pleintjes. Want Litouwers staan niet alleen gekend als fervente koorzangers, ze zijn doordrongen van een muzikale traditie. De geniale componist Mikalojus Ciurlionis is in zijn thuisland terecht een van de meest aanbeden kunstenaars. Zijn werken zijn van wereldniveau en met zijn concerto’s in je oren krijgt je bezoek aan deze stad een extra dimensie.

Vilnius, ooit het Jeruzalem van het noorden genoemd, herbergde tot de jaren 40 een grote Joodse gemeenschap en ruim 100 synagogen. Een memoriaal herinnert aan de tragedies die zich afspeelden tijdens de Tweede Wereldoorlog toen hier twee getto’s werden gevormd vanwaar duizenden gedeporteerd werden. Een veel lieflijker stukje geschiedenis is het liefdesverhaal van Augustas en Barbora, zowat de Vilniusversie van Romeo en Julia, waarnaar in cafés en restaurants graag verwezen wordt. Aan romantiek trouwens geen gebrek met even verderop ook een boog van de liefde en een van de meest ontroerende standbeelden van de stad: een jongen met een schoen, een verwijzing naar de eerste verliefdheid.

Rebels Uzupis

“Iedereen heeft het recht om te houden van. Iedereen heeft het recht om uniek te zijn en om verkeerd begrepen te worden.” Het is maar een greep uit de originele ‘grondwet’ van de zelfverklaarde republiek Uzupis die je in verschillende talen kan lezen op spiegelborden. Deze kleine wijk langs de oever van de rivier Vilnia was ooit het toevluchtsoord voor de havelozen van de stad maar wist zich dankzij de komst van een kolonie artiesten om te vormen tot een van de meest humoristische en hartveroverende plekken.

Je voelt je hier voortdurend op het verkeerde been gezet en tegelijk kan je onmogelijk niet gecharmeerd raken door hun hoopgevende ‘wetten’. Zo valt hun nationale feestdag op 1 april en hebben ze een ‘grenspost’ voor paspoortcontrole aan een brug waaronder een grote schommelbank uitnodigt om even te verpozen. De steegjes rondom zijn een openluchtmuseum met muren en straten die geplaveid zijn met kunstwerken terwijl de eethuisjes en galerijen rondom een gezellig bohemiensfeertje uitstralen.

Zingende revolutie

Hoogbouw vind je in het oude centrum niet, uitgezonderd een bonte verzameling aan kerken. Daaronder ook enkele opmerkelijke gebedshuizen zoals de rode Sint-Annakerk. Die viel zozeer in de smaak bij Napoleon toen die hier halt hield op weg naar Rusland dat hij het monument zelfs steen voor steen wilde laten afbreken om het naar Parijs te verhuizen.

Ons favoriete stukje recente geschiedenis treffen we aan op het immense centrale plein aan de Gedimino Prospektas, een brede aangename laan die ze hier graag hun Champs-Elysées noemen. Je moet er een beetje naar zoeken maar in de schaduw van de klokkentoren – die staan hier vaak apart van de kerken – duiken in de stoeptegels plots twee voetafdrukken op. Ze verwijzen naar de 600 km lange mensenketting die in 1989 werd gevormd tussen Vilnius, Riga en Talinn als vreedzaam protest om aan de Sovjet-Unie aan te geven dat de drie landen onafhankelijk wilden worden. Onze gids was in die periode een van de studenten die dagelijks naar dit plein trokken om er volksliederen te zingen als zachte verzetsdaad. De beelden van die zingende revolutie gingen toen de wereld rond.

Wereldrijk

Achter de oude gevels van het hertogelijke paleis worden we verrast door een hypermodern nationaal museum. Na eeuwen van opeenvolgende bezettingen zijn de Litouwers bijzonder chauvinistisch en trots op hun cultuur en geschiedenis. Die is dan ook indrukwekkend. In de 15de eeuw vormde Litouwen immers een wereldrijk en was het op dat moment de grootste staat van Europa waarvan de grenzen zich uitstrekten over het huidige Wit-Rusland, Oekraïne en grote delen van Rusland en Polen. Later speelde Vilnius zijn rol als hoofdstad kwijt en met de tijd zag het land zijn geografie alleen maar verder verschrompelen.

True crime

“Geen foto’s nemen! Nooit de groep verlaten!” Onze gids – we vermoeden een ex-cipier – in de voormalige gevangenis van Lukiskes maakt er een erezaak van om ons zo goed mogelijk onder te dompelen in de leefwereld van gedetineerden. Inclusief typische galgenhumor, zoals het opsluiten van een bezoeker in een van de beruchte dodencellen. Sinds kort huist hier een cultuurcentrum en vind je op de binnenplaats zowaar een gezellig terras omzoomd met muziekpodia. In de cellen op de hoogste verdiepingen resideren artiesten. Maar eerst duiken we terug de tijd in naar het harde regime van weleer. Voor iedereen die houdt van true crime is deze lugubere plek een absolute aanrader. De ronde binnenhal met getraliede kamers rondom bezorgt ons meteen een déjà vu. Die fungeerde meermaals als decor voor films of series.

Op elke vrije centimeter van de voorlopige hechteniscellen zijn boodschappen gekribbeld van mensen die hun onschuld uitschreeuwen of die elkaar proberen te verraden om zichzelf vrij te kopen. Terwijl onze ‘bewaker’ de meest bizarre waargebeurde verhalen opdist, dwalen we langs rijen van prikkeldraad, afgewisseld met stroken voor honden en metershoge muren die duidelijk maken dat niemand hier ooit levend uit ontsnapte. Het mysterieuze hoogtepunt zijn de cellen voor de levenslang gestraften die griezelig goed intact bleven en zo een scherp beeld schetsen van het leven op vier m2. Voor we weer de vrijheid opzoeken, wordt ons verblijf vereeuwigd via een authentiek ‘mugshot’.