Zo leent u aan uw kind... zonder ruzie!

“Mama, papa, kunnen we bij jullie wat geld lenen voor ons huis?” Deze vraag inspireerde zelfs de Vlaamse minister van Wonen tot de invoering van de ‘Papa -en mamalening’. Maar hoe ver gaat u? Koppelt u er voorwaarden aan? En hoe regelt u dat met de andere kinderen?

Uiteraard is het niet uitzonderlijk dat ouders hun kind(eren) financieel steunen. Bij de bouw of aankoop van een woning, of ter gelegenheid van de opstart van een eigen zaak. Door de kredietcrisis zal dat in de toekomst nog vaker het geval zijn dan vroeger. Al te vaak realiseren de partijen zich echter niet hoe complex dergelijke (ogenschijnlijk nochtans eenvoudige) lening kan zijn en welke consequenties eraan verbonden kunnen zijn.

Altijd op papier!

Woorden vliegen, geschriften blijven, zegt een Latijns spreekwoord. Een waarheid als een koe die zeker opgeld maakt in de juridische wereld. Als het eropaan komt iets te kunnen bewijzen, dan is het altijd beter dat de gemaakte afspraken duidelijk genoteerd staan. Dit geldt zeker wanneer een ouder zijn kind een som geld leent. Niet zelden zien we immers achteraf, meestal na het overlijden van de ouder, forse discussies hierover ontstaan. Het begungstigde kind beweert dan dat het een schenking was, zijn broers en zussen zijn van oordeel dat het om een lening ging. Wees dus van meet af aan duidelijk. Is het effectief de bedoeling dat het om een lening gaat, die al dan niet intresten genereert en die ooit moet terugbetaald worden, zet het dan met zoveel woorden op papier!

Lenen van geld is een verbruiklening

Uitgeleend = eigendom kwijt. De ouder die geld aan zijn kind uitleent moet goed weten waar hij juridisch mee bezig is. De lening van een geldsom is het schoolvoorbeeld van wat men in ons recht een verbruiklening noemt. Het uitgeleende moet niet in natura teruggegeven worden (zoals bij bruikleen wel het geval is), maar bij equivalent. Dit wil zeggen dat de lener zaken van een gelijke soort en hoeveelheid moet teruggeven. Bij lening van geld moet dus even veel geld teruggegeven worden. Maar de eigendom van de ontleende zaak wordt bij verbruiklening overgedragen aan de ontlener. De ouders-uitleners zijn het dus definitief kwijt en kunnen dit nooit meer op grond van enig eigendomsrecht terugeisen. Als het kind failliet gaat of verwikkeld raakt in een procedure van collectieve schuldenregeling (wanneer het veel schulden heeft en er een regeling wordt voorgesteld door de beslagrechter), dan worden de ouders gewone schuldeisers van hun kind. Ze zullen zich moeten tevreden stellen met een pondspondsgewijze (lees: evenredige) verdeling onder de schuldeisers.

Nominale waarde. Omdat het om een geldlening gaat, geldt hier het principe van het nominalisme. Dit betekent dat in principe enkel het geleende kapitaal moet worden terugbetaald, ongeacht waardevermindering of -vermeerdering.

De voorwaarden en modaliteiten

Het is fors aan te bevelen ook in de ouder-kindrelatie duidelijk de voorwaarden en de modaliteiten van de lening in een schriftelijke overeenkomst vast te leggen. Volgende punten komen daarin het best aan bod:

n Doel van de lening. U bepaalt het best voor welk doel het geleende geld mag gebruikt worden (verbouwing, aankoop van een bouwgrond, een wagen,...). Doet u dat niet dan kan uw kind zich met de voor een verbouwing ontvangen geldsom morgen een... Porsche aanschaffen, wat allicht niet uw bedoeling was.

n Tijdstip van terugbetaling. U spreekt het best een precieze terugbetalingstermijn af. Is er een duidelijk tijdstip van terugbetaling over-eengekomen, dan moet uw kind het equivalent tegen dat concrete tijdstip teruggeven. Vóór dat tijdstip kunt u het geleende kapitaal niet terugvorderen (tenzij in de leningsovereenkomst specifieke omstandigheden staan waarin dit wel kan).

Hebt u geen termijn bepaald, dan is de lening aangegaan voor onbepaalde duur. U kunt in dat geval te allen tijde de teruggave eisen, zonder enige opzeg te moeten geven. In het slechtste geval kan de rechter uitstel van betaling toestaan (art. 1900 B.W.).

n Intrestvoet. Een derde element dat beter op voorhand geregeld wordt, is de vraag of er al dan niet intrest verschuldigd is en hoeveel de intrestvoet bedraagt (die kan vrij in het contract bepaald worden). De ouders nemen best een marktconforme intrestvoet als referentie (of wat minder, gezien de familieband). Komen ze overeen intrest te vragen maar vermelden ze geen percentage, dan geldt de wettelijk intrest (7 % voor 2008).

Eventueel kunnen de ouders ook nalatigheidsintrest vragen als hun kind niet terugbetaalt op de afge-sproken tijdstippen. Om woekerpraktijken te voorkomen heeft de wetgever hier een limiet op gezet. De verhoging van de intrest wegens laattijdige betaling mag niet hoger zijn dan een half procent per jaar op het verschuldigd gebleven kapitaal.

n Eventuele waarborgen. Een laatste onderdeel van de leningsovereenkomst kan eventueel betrekking hebben op de waarborgen die u aan uw kind vraagt. Gelet op de familiale context zullen er meestal geen waarborgen geëist worden. Maar als het om grote bedragen gaat kan dit – ter bescherming van de ouders maar ook van de andere kinderen, als toekom-stige mede-erfgenamen – wel aangewezen zijn. De waarborg kan bijv. de vorm aannemen van een hypotheek op een aan het kind toebehorend onroerend goed of van de inpandgave van bepaalde roerende goederen (bijv. een effectenportefeuille).

Van lening naar schenking

Stel dat u een geldlening hebt gegeven aan één van uw kinderen. Kunt u deze lening dan later nog omzetten in een schenking? Uiteraard kan dit. De ouders kunnen te allen tijde een document opstellen (bijv. een aangetekende brief, gericht aan het kind) waarin ze kwijtschelding verlenen voor het nog openstaand saldo van de schuld. Dergelijke kwijting wordt in ons recht beschouwd als een onrechtstreekse schenking. Ze wordt juridisch behandeld als iedere andere schenking en zal dus erfrechtelijk dezelfde gevolgen hebben als bijvoorbeeld een handgift, een bankgift of een schenking via de notaris. De problematiek van inkorting en inbreng in de erfenis is erop van toepassing zodat het wel uitkijken is wanneer hierdoor een ongelijke behandeling tussen de kinderen onderling zou ontstaan (zie verder).

Betaalt uw schoonkind mee?

Wanneer u als ouder geld leent aan uw kind om het toe te laten een bepaald levensproject te realiseren en uw kind is gehuwd, dan rijst uiteraard de vraag of ook uw schoonkind u moet terugbetalen. Veel hangt hierbij af van het huwelijksregime waaronder uw kind gehuwd is.

n Is uw kind gehuwd onder een stelsel van gemeenschap van goederen dan zal de leningschuld van uw kind een eigen schuld van hem of haar zijn indien de lening is aangegaan uitsluitend in het belang van zijn eigen vermogen. Als uw zoon bijvoorbeeld via schenking een appartement heeft gekregen van een suikertante en bij u wat geld leent om er verfraaiingswerken in uit te voeren, is die lening een eigen schuld van hem.

Meestal zal de schuld echter een gemeenschapsschuld zijn. Dit is zo wanneer de lening is getekend door de beide echtgenoten samen maar ook wanneer de schuld door één van de echtgenoten wordt aangegaan ten behoeve van de huishouding (aanschaf nieuwe keuken, een auto,...) of voor de opvoeding van een kind (bijv. als uw kleinkind een dure pilotenop-leiding wil volgen in de V.S.). Gemeenschappelijk zijn ook schulden die één van de echtgenoten aangaat in het belang van het gemeenschappelijk vermogen. Bijvoorbeeld als uw zoon samen met zijn vrouw een bouwgrond heeft gekocht en ze voor de bouw van de woning deels bij de bank en deels bij u lenen.

Weet dat de schuldeiser een eigen schuld van de schuldenaar in principe enkel kan verhalen op diens eigen vermogen. Een gemeenschapsschuld daarentegen is (behoudens enkele uitzonderingen) verhaalbaar op het eigen vermogen van elk der echtgenoten én op de huwelijksgemeenschap. Dit betekent dat – als het om een gemeenschapsschuld gaat – uw schoonzoon/dochter ook na een eventuele scheiding nog altijd mee de lening moet terugbetalen!

n Is uw kind gehuwd onder een stelsel van (zuivere) scheiding van goederen, dan blijven de schulden in principe persoonlijk en kunnen ze door de schuldeiser dus niet verhaald worden op de goederen van de andere echtgenoot. Wanneer de schuld echter door beide echtgenoten is aangegaan (wanneer dus uw zoon en schoondochter allebei de leningsovereenkomst hebben getekend) dan staan ze er beiden voor in en heeft de schuldeiser verhaal op hun beider vermogens. Gaat het om schulden ten behoeve van de huishouding of de opvoeding van de kinderen, dan kunnen ze altijd op beide echtgenoten verhaald worden.

Lening en erfenis van de ouder

We wensen het niemand toe, maar de mogelijkheid bestaat: wat als de ouder(s) overlijden voordat hun kind zijn schuld heeft afbetaald?

Om de gelijkheid tussen de erfgenamen te garanderen, moet bij een overlijden de nalatenschap zoals dat heet wedersamengesteld worden. Vroeger gedane schenkingen moeten worden ingebracht. Stel dat één van de erfgenamen door een vroegere schenking van de reserve van de andere reservataire erfgenamen (kinderen, ouders) gesnoept heeft, dan moet hij een stuk teruggeven (= inkorting). Anders dan voor de schenking, zegt de wetgever weinig over de inbreng van schulden. Gevolg: de meningen van juristen hierover lopen uiteen, en dit zelfs twee eeuwen na de invoering van ons Burgerlijk Wetboek. Over de volgende belangrijke principes, is wél iedereen het eens.

n De termijn van de lening vervalt. Zeker is dat de lening, tot beloop van het erfdeel van de erfgenaam-lener, opeisbaar wordt bij het overlijden van de uitlener, ook al werd er een terugbetalingstermijn afgesproken en is die nog niet verstreken. De schuld wordt verrekend met het erfdeel.

VOORBEELD Joris’ erfdeel bedraagt euro 60.000. Hij heeft euro 25.000 geleend bij zijn ouders. Op het moment dat zijn ouders overlijden is hij hen nog euro 20.000 schuldig. Dit bedrag wordt afgetrokken van zijn erfdeel. Joris krijgt dus nog euro 40.000.

n Geleend bij beide ouders, één ouder overlijdt. Dan moet het kind enkel inbrengen in de erfenis van de overledene. De andere helft van de schuld moet het pas inbrengen bij het overlijden van de andere ouder.

VOORBEELD Joris’ erfdeel uit zijn vaders erfenis bedraagt euro 30.000. Hij heeft nog euro 20.000 schuld bij beide ouders. Van zijn erfdeel wordt de helft van de schuld afgetrokken. Hij ontvangt dus euro 20.000. De overige euro 10.000 moet hij verder terugbetalen aan zijn moeder.

Stel dat de ouders gehuwd zijn onder een huwelijksstelsel van gemeenschap van goederen en ze hebben een huwelijkscontract met een langst-leeftclausule (alle goederen gaan naar de langstlevende, de kinderen erven pas als ook de tweede ouder overleden is). In dat geval wordt er bij het eerste overlijden geen rekening gehouden met de lening. De schuldenaar betaalt gewoon verder aan de langstlevende schuldeiser. Als de schuld nog niet is afgelost op het moment dat de langstlevende overlijdt, moet de lening worden ingebracht.

n Het kind verwerpt de erfenis. Wie de nalatenschap verwerpt en vroeger een schenking heeft gekregen, mag ze houden. Maar de erfgenaam die geleend heeft bij de overledene en de erfenis verwerpt, blijft schuldenaar!

n Kind en echtgeno(o)t(e) hebben samen geleend. Als de lening is aangegaan door zoon èn schoondochter tegelijk moet enkel de zoon zijn deel van de schuld inbrengen. De schoondochter kan immers niet verrekenen met haar erfdeel want ze is geen erfgename van haar schoonouders.

VOORBEELD Joris en zijn vrouw hebben euro 20.000 geleend bij zijn ouders. Als Joris’ vader overlijdt en de schuld staat nog helemaal open, dan zal Joris zijn erfdeel in vaders nalatenschap verminderd zien met euro 5000. De euro 10.000 schuld van zijn vrouw blijft doorlopen. De overige euro 5000 van zijn eigen schuld moet hij verder afbetalen aan zijn moeder.

n Erfenis in natura. Wat als het kind-lener zijn schuld aan de erfenis wel wenst te betalen om zo zijn recht op zijn aandeel in natura op de goederen van de erfenis veilig te stellen? Volgens bepaalde auteurs is dit enkel mogelijk mits het akkoord van de mede-erfgenamen. Opletten dus! Om zijn rechten in natura te behouden , doet de erfgenaam-lener er goed aan zijn schuld te vereffenen vóór het overlijden van zijn ouder-uitlener. Omgekeerd kunnen de mede-erfgenamen de inbreng in natura van de schuld van hun co-erfgenaam-lener niet eisen. Ze kunnen hem niet dwingen zijn schuld effectief te betalen.

n De schuld is groter dan het erfdeel. Voor het deel van de schuld dat het erfdeel overschrijdt, blijft de schuld gewoon doorlopen na het overlijden van de uitlener en dit onder de modaliteiten en de voorwaarden zoals afgesproken in de lenings-overeenkomst. De mede-erfgenamen kunnen geen beslag leggen op de goederen van de erfgenaam-schuldenaar, tenzij de schuld het erfdeel overtreft.

VOORBEELD Joris’ schuld tegenover zijn ouders bedraagt euro70.000. Zijn ouders overlijden en zijn erfdeel bedraagt euro 60.000. Joris zal niets erven en de resterende euro 10.000 moet hij afbetalen aan zijn broers en zussen.

Bewijs van de schuld

De mede-erfgenamen van het kind-lener kunnen met alle middelen van recht bewijzen dat er een schuld is en hoe groot die is. Wanneer het kind-lener het bestaan van de schuld te kwader trouw zou verzwijgen dan maakt het zich schuldig aan heling van erfgoederen. Komt dit uit, dan verliest het alle aanspraken in de achtergehouden activa. Het kind zal ge-dwongen worden tot een zuivere aanvaarding van de erfenis (hij/zij kan niet meer verwerpen) wat problematisch kan zijn als de erfenis van de ouders meer schulden dan activa telt.

Belastingeffecten?

Als de lening op de sterfdag van de ouder(s) niet is terugbetaald wordt het saldo als actief bestanddeel van de erfenis beschouwd en zijn er successierechten op verschuldigd.

Een lening kan echter door de ouders kwijtgescholden worden. Hierdoor ontstaat een schenking in het voordeel van de begunstigde. Gebeurt dergelijke kwijtschelding in de laatste drie jaar voor het overlijden van de ouder en zonder dat hierop schenkingsrechten werden betaald, dan wordt het bedrag bij de nalatenschap gerekend en moeten er successierechten op betaald worden. n

Eric Spruyt, notaris en prof. HUB – Fiscale Hogeschool Brussel, Annemie Goddefroy