Van winterblues naar winterboost

Zie jij de winter vooral als een aaneenschakeling van koude, grijze dagen die je moet doorstaan? Misschien is het tijd om je blik bij te sturen. Experts en ijsberen vertellen hoe je net van de winter kan genieten, en zelfs van de koude.

We zitten midden in de donkerste maanden van het jaar en veel mensen zien de winter als een last. Koude voeten, snijdende wind, korte dagen en eindeloze grijze hemels: het ideale recept voor een humeurdip. Maar wat als het ook anders kan? Kijk bijvoorbeeld naar Scandinavië, waar inwoners de winter niet verafschuwen, maar vieren.

Het geheim van de Noren

Sociaal psycholoog Kari Leibowitz is gefascineerd door hoe mensen in het Hoge Noorden de winter beleven. In Tromsø, een stad boven de poolcirkel, komt de zon tijdens de twee maanden durende poolnacht niet boven de horizon. Toch zijn depressies en winterblues er zeldzaam.

Toen Leibowitz een jaar in Tromsø woonde, vroeg ze aan de Noren waarom ze niet tegen de winter opkeken. Het antwoord: “Waarom zouden we? De winter is iets waar mensen net naar uitkijken. Het is een waardevolle periode met unieke kansen die je niet wilt missen. Precies door die positieve houding hebben ze nauwelijks last van winterdepressies”, schrijft ze in haar boek Over winteren.

Die optimistische kijk werkt aanstekelijk. Wie de winter opgewekt beleeft, inspireert anderen. In België speelt het omgekeerde: klagen over het weer is minstens zo besmettelijk.

Mindset: jouw geheime wapen

De manier waarop je de winter ervaart, bepaalt je gevoel. “Je kan donkere dagen saai en somber noemen, maar evengoed gezellig en kalm. De woorden die je kiest, veranderen je ervaring volledig”, zegt Leibowitz.
Focus daarom op wat de winter wél biedt: een goed ingeduffelde wandeling, de prachtige natuur, een warm dekentje bij de haard of tijd voor creatieve hobby’s. Dat betekent niet dat je het winterleed negeert. Het gaat om de accenten die je legt, en hoe je ze toepast in je dagelijks leven.

In Tromsø gaan ze trouwens hun wintergevoel actief ondersteunen. Huizen, cafés en restaurants worden extra knus gemaakt, of beter gezegd koselig, de Noorse versie van hygge. Koselig draait om meer dan enkel inrichting: het is een kalm, vredig gevoel van tevredenheid, vergelijkbaar met de sfeer tussen Kerst en Nieuwjaar, maar dan zonder de feeststress.

Rust nemen is normaal

In Scandinavië zien ze het lagere energiepeil in de winter niet als een probleem, maar als een signaal: tijd voor rust. Onderzoek bevestigt dat de winterdonkerte ons sneller moe maakt en dat extra slaap welkom is. De Noren passen zich aan door trager te leven, en juist dat maakt de winter aantrekkelijk. “Veel van de problemen die we hebben met de winter zijn eigenlijk problemen met onze maatschappelijke structuur”, zegt Leibowitz. “Werk, verplichtingen en strakke agenda’s laten weinig ruimte om mee te bewegen met het tragere ritme van het seizoen. Terwijl bijna alle dieren en planten dat wél doen.”

Extra rust nemen, betekent trouwens niet dat je de hele winter binnen moet blijven. Noren gaan naar winterfestivals, filmhappenings of sportactiviteiten. Iedereen kent er het gezegde ‘slecht weer bestaat niet, alleen slechte kleding’.”

Train je thermoregulatie

Je kan wel beter leren omgaan met koude door je thermoregulatiesysteem te trainen, het systeem dat je lichaam helpt om een stabiele temperatuur te behouden. Dat vermogen neemt af met de leeftijd, waardoor we het sneller te warm of te koud hebben. Daarbovenop leven we vandaag zo comfortabel, in verwarmde woningen, auto’s en werkplekken, dat het systeem nog zelden wordt uitgedaagd.

“Om je thermoregulatiesysteem in conditie te houden, moet je het voldoende prikkelen”, zegt inspanningsfysioloog Jan Bourgois van UGent, die al jarenlang onderzoekt hoe mensen reageren op veranderende weersomstandigheden. Betekent dit dat we met z’n allen moeten kiezen voor een ijskoude douche? “Een dagelijkse koude douche gedurende twee weken kan er wel voor zorgen dat je koude beter verdraagt – dat is gewenning – maar fysiologisch verandert er niet echt iets. Dat geldt ook voor winterzwemmen. Bovendien kan bij langdurige blootstelling aan koude de kerntemperatuur blijven dalen zonder dat je het merkt, wat kan leiden tot onderkoeling.”

Een van de belangrijkste factoren om koude over het algemeen wél beter te verdragen, is fysieke fitheid. Wandelen, fietsen of zwemmen houdt niet alleen je thermoregulatie actief, maar beschermt ook je spiermassa, een natuurlijke isolatielaag tegen de koude.

Ook voeding speelt een cruciale rol. Bij kou verbruikt je lichaam meer energie om onze kerntemperatuur van 37°C te behouden. Voor een lange winterwandeling neem je best voldoende koolhydraten op. “En als je rilt, helpt een warme drank zoals thee of chocolademelk. Drink dan liever geen koffie of alcohol, omdat die dranken je bloedvaten doen openzetten waardoor je sneller warmte verliest”, geeft Bourgois nog mee.

IJsberen: koude als gezonde verslaving

“Hoe harder het vriest, hoe liever ik het heb,” zegt Lutgart, die al 40 (!) jaar aan winterzwemmen doet. “De koude heeft me altijd aangetrokken, maar ik vond hier in de buurt niet meteen een plek om buiten te zwemmen. Net voor een van de strengste winters, die van 1986, kwam ik terecht bij de ijsberen van Boom, waar ik de smaak helemaal te pakken kreeg. Mijn badpak was bevroren toen ik uit het zwembad stapte, maar vanbinnen tintelde ik van kop tot teen. Door te winterzwemmen beleef ik de seizoenen veel bewuster en vliegt de winter voorbij. Het koude water spoelt de vermoeidheid weg en nadien voel ik me mentaal én fysiek sterker. Ook je humeur krijgt er een boost van.

Het motto van de ijsberen luidt: de eerste halve lengte doet pijn, daarna wordt het fijn. “In het koude water stappen is elke keer een overwinning op jezelf,” beaamt Gert. “Je mag niet twijfelen: meteen het diepe in, focus op je ademhaling, en na zo’n 25 meter begint het genieten. Het zaligste moment is wanneer je er weer uitklimt en de koude ineens warm aanvoelt, dankzij een shot adrenaline. Dan lijkt je hele lichaam feest te vieren. Even kan je de hele wereld aan.”

De impact op de gezondheid verbaast Jo nog steeds. “Sinds ik winterzwem, heb ik nauwelijks nog last van verkoudheden of typische winterkwaaltjes. De enige valkuil is onderkoeling: wie gewend is aan de kou merkt de afkoeling soms niet en blijft te lang in het water. Daarom onze vuistregel: nooit meer baantjes trekken dan het aantal graden Celsius.”

IJsbaden: de ultieme koude-prikkel

Bij ademhalingscoach Katrien Geeraerts gaat de passie voor de koude nog een stap verder. Naast koudwaterzwemmen en frisse douches dompelt zij zich regelmatig tot aan haar schouders onder in een ijsbad. Zo’n ijsbad is een acute stressprikkel: het boosten van je metabolisme kost veel energie van je lichaam. Het is een intense, pittige ervaring die je absoluut onder begeleiding moet doen. Je moet je kunnen overgeven aan je begeleider, die vooraf uitlegt welke sensaties je mag verwachten zodra je je borst in het ijsbad laat zakken. Je bloedvaten vernauwen zich onmiddellijk, omdat het bloed zich rond je hart, longen en hersenen concentreert. Dat aanvankelijk beklemmende gevoel moet je toelaten, ook al gaat het tegen je natuurlijke reflex in.”

De eerste keer dacht Katrien dat haar adem werd afgesneden en sprong ze meteen recht. “Dankzij mijn begeleider kon ik de controle loslaten en erop vertrouwen dat ik rustig kon blijven doorademen, enkele minuten lang. Nadien raast er van alles tegelijk door je heen. Het besef van ‘waauw, ik heb dit gedaan’ geeft een enorme mentale opsteker. Ook fysiek ervaar je een krachtige kick: mijn bloedcirculatie wordt enorm geactiveerd en het gevoel blijft nog een hele tijd nazinderen.”