Is uw pensioen voldoende beschermd?

De veelvuldige vragen over uw pensioenkapitaal die onze redactie blijven binnenstromen, getuigen van uw ongerustheid . Wat gebeurt er met uw spaarcenten, na de financiële crisis? Kunt u ze allemaal kwijtspelen? Heeft pensioensparen nog wel zin?

Johan Adriaens, onafhankelijk vermogensplanner, en Annemie Goddefroy

Pensioenspaarders waren er lange tijd gerust in. Hun appeltje voor de dorst groeide gestaag aan en zou een welkome aanvulling vormen op hun wettelijk pensioen. Tot de turbulentie op de financiële markten ook het pensioenspaarpotje bedreigde... De pensioenfondsen ontsnappen niet aan de crisis, maar hoe erg is het? Wat kunt u kwijtspelen? En wat bij een (tot nog toe hypothetisch) faillissement van uw bank?

Welk risico loopt uw pensioenkapitaal?

Alles hangt om te beginnen af van de keuze die u maakte: die tussen pensioensparen bij een verzekeraar (pensioenspaarverzekering) en pensioensparen bij de bank (via een pensioenspaarfonds).

U hebt een pensioenspaar-verzekering

U hebt een pensioenspaarverzekering genomen bij een verzekeringsmaat-schappij. De premies die u stort worden gekapitaliseerd. U krijgt elk jaar een gegarandeerd rendement tussen 2,50 % en 3,25 % en u bent niet afhankelijk van de schommelingen op de beurs. Dat gegarandeerde rendement wordt aangevuld met een zogenaamde winstdeelname of bonus. De laatste jaren mocht u rekenen op een bonus van om en bij de 1 % en lag het totale rendement tussen 4 % en 4,4 %.

Of u een bonus krijgt en hoeveel die eventueel bedraagt, hangt af van de prestaties van het fonds, meer bepaald de prestaties van de aandelen. Want zelfs pensioenspaarverzekeringen beleggen 15 tot 20 % in aandelen. Wellicht moet u dit jaar niet op een bonus rekenen of misschien op een hele kleine (bijv. 0,25 %). In het verleden bedroeg de bonus doorgaans 1 % tot zelfs 1,5 %.

Maar belangrijk is toch dat u al het kapitaal dat u in het verleden stortte, plus het gegarandeerde rendement in het verleden, plus de verworven bonussen van de voorbije jaren definitief hebt verworven. In januari van elk jaar krijgt u van uw verzekeraar telkens een overzicht van wat op 31/12 van het vorige jaar definitief verworven was (kapitaal, rendement en bonussen).

Aan de hand van dit overzicht kunt u dus telkens opnieuw nagaan en nauwkeurig opvolgen wat u al definitief verworven hebt. Let wel, de meeste verzekeraars geven ook een prognose van wat u op uw 60 of 65ste wellicht zult hebben. Maar dat is uiteraard een loutere voorspelling, zonder garantie.

U hebt een pensioenspaarfonds

Het belangrijkste verschil met een pensioenspaarverzekering is dat bij een pensioenspaarfonds u geen zekerheid hebt over het rendement en u ook niet de garantie krijgt dat uw ingelegd kapitaal zal behouden blijven. Dat komt omdat minstens een bepaald deel van uw premies wordt belegd in aandelen. Toch zijn er wettelijke beperkingen. Zo mag een pensioenspaarfonds maximaal voor 75 % in aandelen of obligaties beleggen, slechts 20 % in een andere munt dan de euro en het fonds mag hoogstens 10 % cash aanhouden. Er bestaan ook nog specifieke regels over in welk soort aandelen en obligaties mag belegd worden met de bedoeling dat er een goede risicospreiding is en niet speculatief belegd wordt.

3 types Momenteel zijn er 16 ver-schillende pensioenspaarfondsen in België, die onder te brengen zijn in 3 types, volgens hun samenstelling:

10 van de 16 fondsen zijn dynamisch, wat betekent dat ze ongeveer voor 70 % in aandelen beleggen. De rest wordt belegd in obligaties en wat in cash (zie de tabel p. 75, punt 1).

4 fondsen zijn defensief (30 % aandelen, 60 % obligaties en 10 % cash – zie de tabel p. 75, punt 2). Ze zijn minder gevoelig voor de beurs, waardoor het risico een stuk lager ligt dan bij een klassiek, dynamisch pensioenspaarfonds.

2 fondsen zijn neutraal. Bij deze fondsen wordt ongeveer 50 % in aandelen en 50 % in obligaties belegd. Hierdoor situeert een dergelijk fonds zich qua risico tussen een dynamisch en een defensief fonds (zie tabel rechterpagina, punt 3).

WEETJE Eigenlijk zijn er 19 fondsen op de markt. Axa commercialiseert 3 types: een dynamisch (Axa B Pension Fund growth), een neutraal (Axa B Pension Fund Balanced) en een defensief (Axa B pensioen Fund Stability). Deze 3 fondsen zijn echter exact dezelfde als degene die Fortis aanbiedt. De instap- en beheerskosten, de inventariswaarden en dus de rendementen zijn volkomen identiek. Om de gemiddelden niet te verstoren werden ze niet opgenomen in de tabellen in dit dossier. Wilt u weten hoe ze evolueren, dan kunt u de evolutie van de overeenkomstige Fortisfondsen volgen.

Geen verworven kapitaal of gegarandeerd rendement

De waarde van uw pensioenspaarfonds (doorgaans tot 70 % aandelen) schommelt in waarde naargelang de beurs het goed of slecht doet. De meeste pensioenspaarfondsen verloren het laatste jaar tussen de 15 % en 25 %.

VOORBEELD Bart stortte sinds 1993 elk jaar gemiddeld 500 euro in het pensioenspaarfonds Pricos van KBC (en deed dit het laatst in 2007). Naargelang het moment waarop hij zijn geld zou opvragen, zou hij volgend bedrag ontvangen (zonder rekening te houden met de 10 % belasting op zijn 60ste verjaardag):

als hij in december 2007 zijn fonds opvroeg kreeg hij 13 500 euro

deed hij dat in mei 2008 dan was dat 12 650 euro

deed hij dat in november 2008 dan was dat nog slechts 9 900 euro.

Toch moeten we opmerken dat op de lange termijn de fondsen het een stuk beter blijven doen dan de verzekeringen (zie p. 76: Op de lange termijn...).

WEETJE Eenmaal u ingestapt bent in een pensioenfonds of verzekering wordt u fiscaal gestraft als u overstapt van het ene naar het andere. Maar koppels kunnen gerust combineren: de ene partner een pensioenfonds, de andere een verzekering.

Wat doet u het best op welke leeftijd?

De strategie hieronder gaat ervan uit dat u het kapitaal opvraagt op de wettelijke pensioenleeftijd van 65 jaar (vanaf 2009 is dit ook de wettelijke pensioenleeftijd voor vrouwen).Wie zijn kapitaal graag al op 60 wil opvragen (vanaf 60 jaar kunt u met vervroegd pensioen) moet er dus telkens 5 jaar aftrekken. En wie zijn kapitaal liever nog wat laat staan, na zijn 65ste, kan dat gerust doen.

U bent ongeveer 50 jaar

Wie liever geen of weinig risico’s neemt, koopt vanaf nu best een pensioenspaarverzekering als dat nog niet het geval was. Wie een dynamisch fonds heeft lopen, zet dit het best om naar een defensief fonds, waar de verhouding aandelen-obligaties omgekeerd ligt en het risico dus minder groot is. Let op, u kunt uw pensioenspaarfonds niet overzetten naar een pensioenspaarverzekering zonder zware fiscale straf! U betaalt 33 % of uw hoogste belastingschijf.

Enkel wie de zaken op echt lange termijn ziet en geen schrik heeft van wat risico’s mag blijven beleggen in een (dynamisch) pensioenspaarfonds. Pensioenspaarfondsen brengen op termijn het meest op en het risico op echt lange termijn (meer dan 10 jaar) wordt uitgevlakt.

U bent tussen 50 en 55 jaar

Afhankelijk van uw risicoprofiel zou u hier eventueel kunnen overschakelen naar een fonds met defensieve strategie dat minder risico inhoudt. Verkoop uw deelbewijzen van uw dynamisch pensioenspaarfonds zeker niet want dit wordt fiscaal afgestraft. U brengt ze het best over naar een defensief (of neutraal) fonds. Uw reserve veranderen van pensioenspaarfonds naar pensioenspaarverzekering (of omgekeerd) wordt fiscaal afgestraft tegen 33 % of uw hoogste belastingschijf. Wat u wel kunt doen, is stoppen met het betalen van premies bij een pensioenspaarfonds en starten met premies voor een pensioenspaarverzekering (of omgekeerd).

U bent tussen 55 en 64 jaar

Er rest u nog maximaal 10 jaar tot de wettelijke pensioenleeftijd. Dit is te kort om een daling van de beurzen te kunnen recupereren. U kunt dus het best stoppen met uw pensioenfonds te spijzen en het laten slapen, tenzij u het geld nog niet nodig hebt op uw 65 jaar.

Ook hier is het fiscaal niet interessant om uw deelbewijzen van uw pensioenspaarfonds te verkopen, wegens de hoge belasting van 33%.

Breng ze liever over naar een defensief pensioenspaarfonds (minder risico). Voor al uw nieuwe stortingen is het aangewezen om over te stappen van een pensioenspaarfonds naar een pensioenspaarverzekering.

U wordt 65 en hebt een pensioenspaarfonds

Belangrijk om te weten is dat u uw pensioenspaarfonds zo lang kunt laten staan als u wilt. Wie nu dus op pensioen gaat kan zijn fonds nog jaren laten staan en het pas opvragen als de waarde weer gestegen is. Dit lijkt ons momenteel de beste strategie omdat u anders het zware verlies van het laatste jaar moet doorslikken. Hou er wel rekening mee dat de beurs nog een stuk dieper kan zakken en dat het enkele jaren kan duren vooraleer uw verlies – in sommige gevallen 20 % of meer – is goedgemaakt.

Wat, als uw bank failliet gaat?

Door de financiële crisis is het een van de meest prangende vragen geworden die ons bezighouden: wat als de bank failliet zou gaan? Wat gebeurt er dan met ons pensioenkapitaal?

U hebt een pensioenspaar-verzekering

De verzekeraar staat onder toezicht van de CBFA die minstens 1 maal per jaar nagaat of de gelopen risico’s nog in verhouding zijn met het engagement. Bovendien moet elke verzekeraar een voorziening aanleggen met een bedrag dat vandaag nodig is om alle toekom-stige uitkeringen te kunnen verrichten. De CBFA verplicht de verzekeraars om over een grote solvabiliteitsmarge te beschikken. Eigenlijk moet dat een bijkomende waarborg zijn in geval van ernstige tegenslag.

En alsof dat allemaal nog niet zou vol-staan, verplicht de CBFA de verzekeraar om onmiddellijk maatregelen te treffen en zelfs te herkapitaliseren. Als het toch fout loopt, dan bent u dus zeker niet zomaar alles kwijt.

De reserves die de maatschappij heeft aangelegd om de verzekerde kapitalen te kunnen uitbetalen, worden dan immers niet gebruikt om de algemene schulden van de maatschappij te delgen, maar verdeeld onder de begunstigden van de polissen.

Concreet betekent dit dus dat u normaal gezien (minstens een stuk van) uw kapitaal en het verworven rendement terugkrijgt.

U hebt een pensioenspaarfonds

Heel wat mensen vragen zich af of hun pensioenspaarfonds bedreigd is als de bank van dit fonds failliet zou gaan. De activa van zo’n fonds zijn echter geen eigendom van de bank, maar wel van alle houders van deelbewijzen van het pensioenspaarfonds. Bij een eventueel faillissement van een bank wordt het fonds afgezonderd van de faillissementboedel omdat het als een aparte entiteit wordt beschouwd. De tegenwaarde van het fonds blijft de waarde van de onderliggende effecten.

Toch is het ook mogelijk dat voor uw aandelen, obligaties en beleggingsfondsen de garantie van euro 100.000 speelt. Dit is het geval bij een bedrieglijk faillissement, bijv. als de failliete bank de rekeninguittreksels van uw effectenrekening vervalst zou hebben. In zo’n geval kunt u rekenen op de tussenkomst van het fonds, zoals dat ook voor spaardeposito’s het geval is (zie het kaderstuk: Uw spaarrekening blijft veilig).

Uiteraard kunt u zich de vraag stellen of het Beschermingsfonds wel genoeg in kas heeft om alle spaarders te vergoeden als een bank failliet zou gaan. Als het een grote bank is, zal dat heel moeilijk worden. In dat geval treedt een solidariteitsmechanisme in werking. De deelnemende banken moeten dan een extra bijdrage betalen. Als dat niet vol-staat, kunnen de paarders rekenen op een gespreide betaling tijdens de volgende jaren. Maar nogmaals : het is weinig waarschijnlijk dat men het ooit tot een faillissement zal laten komen.