Wat moet een pensioen zijn?

Levensverzekeraar NN organiseerde onlangs een pensioendebat, waarop een aantal experten werden uitgenodigd. Zij gingen met elkaar in discussie over wat een ‘echte’ pensioenhervorming zou moeten inhouden.

In Plus Magazine van maart vind je een dossier over ‘Sparen voor je pensioen’, met een aantal tips om slim te sparen. Verder wordt er ingezoomd op de tweede pijler, het aanvullend pensioen dat veel werknemers opbouwen via hun werkgever en de vraag of je dat beter opneemt als rente of als kapitaal. In ons land zijn de meeste pensioenplannen kapitaalplannen. Als werknemer mag je kiezen of je dit kapitaal al dan niet omzet in een periodieke rente. Vooral om fiscale redenen is dat vandaag voor de meeste werknemers geen goed idee. Al valt er op zich wel wat te zeggen voor een rente, omdat je zo verzekerd bent van een aanvullend inkomen zolang je leeft. Alleen, je weet natuurlijk niet hoe lang dat zal zijn.

Maar even terug naar de ‘basis’: wat zijn de pensioenpijlers? En hoe komt het dat er na 10 jaar sprake over een pensioenhervorming nog altijd geen structurele hervorming is?

We spraken erover met Bart Chiau, professor economie en expert bij levensverzekeraar NN. Op de ‘NN Pension day’ organiseerde de levensverzekeraar een pensioendebat met een aantal professoren (Yves Stevens, KU Leuven, Jean Hindriks, UC Louvain en Hans Van Meerten, Universiteit Utrecht) en de CCO van NN, Heidi Cortois.

Hoe is het pensioen van loontrekkenden en zelfstandigen opgebouwd?

Bart Chiau: “Ons pensioen is opgebouwd rond verschillende pijlers. De eerste is het wettelijk pensioen, wat je van de overheid ontvangt, de tweede pijler is het aanvullend pensioen dat een groot percentage van de werknemers opbouwen bij hun werkgever (maar de bedragen verschillen enorm) en ook zelfstandigen kunnen met het VAPZ, de IPT of de POZ een aanvullend pensioen opbouwen. De derde pijler is het fiscaal gestimuleerde pensioensparen via je bank (pensioensparen) of via een verzekeraar (pensioenverzekering) en het langetermijnsparen. Dan is er nog een eventuele vierde en vijfde pijler: je eigen spaargeld (zonder fiscaal voordeel) en je eigen huis.”

Tijdens het pensioendebat dat jullie onlangs organiseerden kwam meer dan eens naar voren dat er al 10 jaar kleine veranderingen zijn, maar geen grote, structurele hervorming. Professor Jean Hindriks (die in de Pensioencommissie zat die een aantal aanbevelingen voor de regering formuleerde) bracht naar voren dat we best de leeftijd loslaten en de focus naar het aantal gewerkte jaren brengen. Wat denk jij daarover?

Bart Chiau: “Je zou inderdaad kunnen zeggen: wie vroeg begint, mag vroeger stoppen. Wie laat begint te werken, bijvoorbeeld omdat hij langer gestudeerd heeft, zal pas op een latere leeftijd kunnen stoppen. Dan hou je geen rekening met de leeftijd, maar met het aantal jaren dat iemand actief is geweest en heeft bijgedragen. Op zich zijn we daar bij NN wel voor, al hoor je soms ook kritiek op dat voorstel omdat bijvoorbeeld artsen dan wel tot een hoge leeftijd zouden moeten werken. Het punt is ook dat we eigenlijk allemaal een stuk langer zouden moeten werken om ons pensioensysteem betaalbaar te houden. Het tewerkstellingspercentage in België tussen 54 en 65 jaar ligt veel lager dan in Nederland, bijvoorbeeld.

Om pensioenen betaalbaar te houden moeten we langer beroepsactief blijven. Dat moet daarom niet noodzakelijk voltijds zijn. Zo was er ooit sprake van een deeltijds pensioen, waarbij je voor de andere helft nog werkt en bijdraagt. Zo blijven mensen toch langer bijdragen, wat belangrijk is. En zo kunnen we de eerste pensioenpijler versterken, wat het vertrouwen van de bevolking in ons systeem terug zal doen toenemen.

Maar de systemen van vervroegd pensioen zouden moeten afgebouwd worden. Ook de hoge ambtenarenpensioenen zouden beperkt moeten worden.”

Werd er wat dat laatste betreft al een stapje gezet, in die zin dat er een plafond komt op de perequatie van de ambtenarenpensioenen? Tijdens het debat werd wel gepleit voor een geleidelijke hervorming. Een woord dat vaak viel, was ‘vertrouwen’. Je moet zien dat je als beleidsmaker het vertrouwen van je bevolking niet kwijtspeelt, zoals je aangeeft. Veel jongeren vandaag denken dat er later voor hen geen wettelijk pensioen meer gaat zijn. Dat is niet goed.

Bart Chiau: Met een geleidelijke hervorming alleen komen we er niet. Er moet significant iets veranderen want anders verlies je het vertrouwen van de burgers. Het pensioensysteem van vandaag is totaal achterhaald, niet meer ‘up to date’ met de huidige maatschappelijke trends en samenlevingsvormen. We moeten snel tot actie overgaan want het huidig systeem is onbetaalbaar.

‘Het plafond op de perequatie van ambtenarenpensioenen’is al een stap in de goeie richting maar er is veel meer nodig. De pensioenstelsels – ambtenaren, loontrekkenden, zelfstandigen – zouden geharmoniseerd moeten worden. De opbouw via verschillende pijlers vangt dat wat op. Maar het aanvullend pensioen is niet voor iedereen even hoog en ambtenaren kunnen net als alle anderen ook via de derde pijler fiscaal voordelig een extra som opbouwen.”

Een belangrijke vraag is ook: wat moet een pensioen zijn?

Bart Chiau: “Onze overheid zou in een basispakket moeten voorzien. Een goed pensioen moet je in staat stellen om je levensstandaard te behouden. Waarmee ik niet wil zeggen dat je elk jaar een paar dure cruises moet kunnen maken. De gemiddelde uitgaven van de gepensioneerden kunnen natuurlijk fel verschillen. Vooral dan tijdens de ‘actieve pensioenperiode’. De zorgperiode op latere pensioenleeftijd kost voor iedereen veel geld.”

Is het bezit van een woning een belangrijk element?

Bart Chiau: “Zeker. Als je Europese studies bekijkt, heeft België een middelmatig pensioenstelsel. Maar anderzijds zijn er in België een veel groter aantal gepensioneerden die een eigen woning hebben. Dat is op zich een heel belangrijke spaarpot!”

Wat het aanvullend pensioen betreft, kunnen de meeste werknemers vandaag kiezen voor een uitbetaling in rente of in kapitaal. Momenteel is een uitbetaling in rente fiscaal niet interessant. Maar zou je ook kunnen denken aan een combinatie van beiden: een deel in kapitaal (waarmee je dan zelf bepaalt wat je ermee doet) en een deel in rente?

Bart Chiau: “Bij NN pleiten we ervoor om het mogelijk te maken te kiezen tussen kapitaal en rente of een combinatie te maken tussen een deel in kapitaal en een deel in rente. Maar dan moet er fiscaal nog een en ander worden aangepast en moeten er moderne lijfrentes mogelijk gemaakt worden.

We hebben vandaag wel een renteproduct, dat ook voor andere spaarders interessant is, niet enkel voor gepensioneerden. Het komt erop neer dat je kapitaal aan je verzekeraar geeft, tegen een levenslange gegarandeerde rente. Overlijd jij, dan gaat de restwaarde van je kapitaal naar wie jij aangeduid hebt als begunstigde. Dat is belangrijk, want de reden dat mensen bij de uitbetaling van hun groepsverzekering niet voor een rente kiezen is ook dat dit hun gespaarde bedrag ‘verloren is’ als zij vroeg zouden overlijden. Het NN-product belegt in een levensverzekeringsfonds.”

Algemeen nog, wat kan/moet een overheid doen?

Bart Chiau: “We moeten blijven werken aan een sterk pensioensysteem. Verder is het ook de taak van de overheid om mensen te informeren. Mypension is daarbij een heel goed instrument, omdat je zo kan zien hoeveel wettelijk pensioen je zal hebben, zowel op je wettelijke als op je eventuele vervroegde datum, en wat de gevolgen zijn voor je pensioenbedrag op bepaalde loopbaankeuzes. Natuurlijk moet je wel op tijd gaan kijken! Want als je ervan uitgaat dat je elke maand bijvoorbeeld 1.000 euro zou moeten bijleggen, dan moet je wel op tijd beginnen sparen…”