Anti-agingtherapie Voor of tegen?
De interesse voor het afremmen van verouderingsfenomenen was nog nooit zo groot. Meest in het oog springend en tegelijk fel gecontesteerd is de hormoontherapie. Believer dr. Thierry Hertoghe vertelt hoe het werkt. Non-believer prof. dr. Brigitte Velkeniers legt uit waarom u er beter niet aan begint.
VOOR
Dr. Thierry Hertoghe, arts, gespecialiseerd in hormoontherapie en pro-aging, voorzitter van de International Hormone Society en van de World Society of Anti-aging Medicine.
Plus Magazine: Hoe zou u anti-aging geneeskunde omschrijven?
Thierry Hertoghe: Ik verkies de term pro-aging geneeskunde boven anti-aging geneeskunde. Bij deze preventieve en curatieve benadering van de geneeskunde zet men alle bestaande medische en wetenschappelijke technieken in om het verouderingsproces af te remmen en tegelijk welzijn en levenskwaliteit te garanderen. Dit alles met de bedoeling om iemand zo lang mogelijk zo gezond mogelijk te houden.
Aangezien onze fysiek weerspiegelt wat er in ons lichaam gaande is, gaan we er van uit dat iemand van 35 of 40 jaar die er ouder uitziet dan hij/zij is, niet in goede gezondheid is. Slagen we erin om die persoon er fysiek beter te laten uitzien, dan betekent dit dat de behandeling aanslaat.
Pro-aging artsen leren hun patiënten te luisteren naar hun lichaam, te voelen wat goed zit en wat niet.
Op welke leeftijd moet iemand volgens u voor het eerst naar een pro-aging arts?
Tussen 30 en 40 jaar kunnen we starten met een preventieve en zelfs met een curatieve behandeling. De patiënt krijgt dan bio-identieke hormonen voorgeschreven omdat het hormoongehalte vanaf die leeftijd beginnen te dalen. Door die daling gaat het menselijk lichaam minder goed functioneren en begint het dus te verouderen.
Het is interessant om op de leeftijd van 25 jaar het hormoongehalte te meten via een bloedafname en een 24 uurs-urineanalyse. Op die leeftijd is het hormoongehalte bij de mens optimaal. Op basis van die tests kunnen we dan bepalen welke hormonale waarden we moeten nastreven.
Wat moeten we verstaan onder een pro-aging check-up?
Om de hormonen correct te doseren, is het van cruciaal belang het hormoongehalte uiterst nauwkeurig te meten. We vragen de patiënt een zeer uitvoerige vragenlijst in te vullen, waarin we peilen naar zijn levensstijl en hoe hij zich voelt. Alle vragen houden verband met welbepaalde hormoontekorten. Nadien volgt een gesprek met de pro-aging arts: de patiënt zet zijn klachten uiteen (vermoeidheid, depressie, snel verouderen, enz.). Die klachten zijn het gevolg van hormoontekorten.
Tot slot bepalen we het hormoongehalte (via een bloedafname en via een 24 uurs-urineanalyse) en verrichten we een grondig klinisch onderzoek. Tijdens de hormoontherapie maken we gebruik van de behandelingstest: de behandeling moet de klachten en de fysieke tekenen van veroudering verhelpen. Is dit niet het geval, dan stellen we de doses bij. Die behandelingstest neemt wat tijd in beslag want hormoondosering is een kwestie van een uiterst precair evenwicht.
Moeten we voor het hormoongehalte afgaan op de referentiewaarden?
Dat pro-aging artsen tegenwind krijgen, heeft net te maken met die referentiewaarden. Pro-aging artsen behandelen namelijk de tussenliggende tekorten en niet uitsluitend het totale tekort aan één of verschillende hormonen. Die tussenliggende tekorten vallen bij de labs die analyses verrichten evenwel binnen de referentiewaarden. Men is geneigd te denken dat referentiewaarden een maatstaf zijn voor gezondheid maar niets is minder waar! Het betekent gewoon dat 95% van een bepaalde groep mensen binnen die referentiewaarden valt, terwijl 2,5% eronder zit en 2,5% erboven.
Met andere woorden: wanneer men het gehalte van een bepaald hormoon meet bij een 82-jarige, wordt dat resultaat vergeleken met de referentiewaarden binnen dezelfde leeftijdsgroep. En omdat op die leeftijd haast iedereen hormoontekorten vertoont, zegt de arts aan zijn patiënt dat alles prima is. Terwijl ik heb vastgesteld dat men een ernstig tekort kan hebben en toch binnen de referentiewaarden vallen.
Zijn hormonen geneesmiddelen?
Helemaal niet! Hormonen zijn geen kunstmatige geneesmiddelen maar een wezenlijk onderdeel van het menselijk organisme. Vandaar dat wij enkel bio-identieke hormonen voorschrijven, d.w.z. hormonen met dezelfde moleculaire structuur als de hormonen die het menselijk lichaam aanmaakt.
Welke factoren kunnen de hormoonproductie beïnvloeden?
Levensstijl en voeding spelen een zeer belangrijke rol bij de aanmaak van hormonen. Onze huidige voeding bevat vaak onvoldoende nutriënten die essentieel zijn voor het menselijk lichaam. Die waren wel talrijk aanwezig in het voedsel dat we zo’n 10.000 jaar geleden aten: groente, wortels, zaden, bessen, vruchten met weinig suikers, wild, vis en rauw vet. Dat heet het paleolithische dieet.
Vandaag eten we almaar meer energierijke levensmiddelen die weinig essentiële voedingsstoffen bevatten zoals ontbijtgranen, koekjes, industriële vruchtensappen, suiker, zuivelproducten. Toch liggen die aan de basis van tal van ernstige gezondheidsproblemen. Wist u dat één glas wijn of alcohol het gehalte van zeven hormonen in het bloed drastisch doet dalen gedurende 24 uur? Het gehalte aan groeihormoon bijvoorbeeld daalt met 70 tot 75%! Testosteron met ongeveer 30%. Idem dito voor cortisol, DHEA, enz.
Welke voeding moeten we schrappen en welke moeten we zeker op het menu zetten?
De eerste opdracht bestaat erin granen te schrappen. Tenzij u ze vooraf laat kiemen: kiemvorming maakt niet alleen komaf met de stoffen die de aanmaak van enzymen blokkeren maar ook met de natuurlijke ‘pesticiden’ die de plant beschermen tegen vijanden. Toch blijven granen doorgaans altijd voor lichte verteringsproblemen zorgen. Een opgeblazen gevoel in de buik is een klassiek verschijnsel bij mensen die granen eten. Pro-aging artsen slagen er dan ook niet in om met hormoonsupplementen optimale resultaten te bereiken bij mensen die veel brood blijven eten.
Voorts moet u bronwater of gefilterd water drinken. Limonade en andere softdrinks zijn uit den boze. Uit studies blijkt dat men de incidentie van rectumkanker met 90% kan terugdringen enkel en alleen door veel water te drinken en weinig of geen andere drank. We moeten voor ogen blijven houden dat we een diersoort zijn die miljoenen jaren is geëvolueerd en dat de basis van ons huidige voedingspatroon destijds niet bestond. We zijn gewoonweg niet aangepast aan de ‘moderne’ voeding.
Waarom krijgt pro-aging geneeskunde zoveel kritiek?
Ik ben ervan overtuigd dat wie gekant is tegen pro-aging geneeskunde, het goed meent, maar te star denkt. Ik neem het risico om een pionier te zijn. Ik krijg vaak de wind van voren, maar ik laat me daardoor niet ontmoedigen. Het geeft me integendeel nog meer energie om aan te tonen dat ik gelijk heb! Wat niet betekent dat ik voor tovenaarsleerling speel. Alle behandelingen die ik aan mijn patiënten voorstel, heb ik – zonder ook maar één uitzondering – eerst op mezelf en mijn familieleden uitgetest!
Met welke hormonen voelen de meeste mensen zich beter?
Je moet een onderscheid maken tussen je beter voelen en er beter uitzien. Wie zich beter wilt voelen, moet inzetten op schildklier- en geslachtshormonen. Dat zijn de basishormonen waaraan iedereen vroeg of laat een tekort heeft.
Wie veel verder wil gaan en alle facetten van het verouderingsproces wil counteren, heeft zeer krachtige hormoonsuppletie nodig, bijvoorbeeld met groeihormoon en IGF-1. Die kunnen enkele van de belangrijkste aspecten van het verouderingsproces echt terugdraaien, zo blijkt uit studies! Die hormonen kunnen de samenstelling van het lichaam verbeteren, het gehalte aan water en magere massa (spieren en organen) doen toenemen en de vetmassa terugdringen.
Om kleine details te verbeteren, kan men tot slot ook hormonen nemen als melatonine, DHEA of vasopressine. Het effect van vasopressine is te vergelijken met dat van botox, maar dan zonder de nadelen. Je moet goed voor ogen houden dat botox de spier verlamt die rimpels veroorzaakt en in de eerste plaats een giftige stof is! Vasopressine zorgt voor een veel gladdere en jongere huid omdat dit hormoon het lichaam en de huid helpt om vocht vast te houden.
Moet iemand die met zo’n behandeling start daar een heel leven mee doorgaan?
U kunt een behandeling altijd stopzetten. Maar dan bent u weer bij af, bij de toestand waarin u zich bevond toen de behandeling werd gestart. In feite bootst de behandeling de natuur na omdat een jong iemand van nature hormonen afscheidt.
We kunnen ons leven opdelen in fasen: onze kindertijd, onze jeugd tot ongeveer 30 jaar, wanneer we op het toppunt van ons kunnen zijn. Daarna begint het verouderingsproces. Pro-aging artsen streven ernaar om dat verouderingsproces te laten beginnen op 70 jaar in plaats van 30.
Ideaal gezien – maar zo ver staan we nog niet – zou men zijn lichaam moeten kunnen behouden van toen men 25 of 30 jaar was.
Wat kost een hormoonbehandeling?
Afhankelijk van het type behandeling moet u rekenen op € 500 tot € 4.000 per jaar, zonder de raadplegingen. Een basisbehandeling met schildklier- en geslachtshormonen kost om en bij de € 500 per jaar. Dat is niet niks, maar het is veel goedkoper dan een wagen hebben. Het is kiezen tussen welzijn en comfort.
Trouwens, wie langer gezond blijft en alles aankan, kan – en wil – ook langer werken. Waarom zouden we vanaf onze pensioenleeftijd stoppen met werken en de maatschappij de ervaring ontzeggen die we hebben opgedaan? We zouden ook gewoon minder kunnen werken om meer van het leven te genieten, maar toch niet ten laste te zijn van de Staat of minder belastingen betalen.
Overigens bewijzen de statistieken dat mensen die zeer vroeg met pen-sioen gaan, ook vroeger sterven. Ze voelen zich minder nuttig, hun sociale leven verschrompelt... Pro-aging geneeskunde is zowel een menselijke als een economische oplossing.
Welke hoop koestert u als het over pro-aging gaat?
De geneeskunde evolueert razendsnel. We ontdekken voortdurend nieuwe technieken waardoor de behandeling efficiënter wordt. Ik ben optimistisch en hoop binnen 15 tot 20 jaar het verouderingsproces bij 70-jarigen met 30% te kunnen terugdraaien zodat ze zich opnieuw dertigers voelen en er ook zo uitzien.
TEGEN
Prof. Dr. Brigitte Velkeniers, diensthoofd interne geneeskunde-endocrinologie, UZ Brussel
Plus Magazine: kan een hormoonbehandeling de veroudering tegengaan?
Brigitte Velkeniers: Al jaren speurt men naar een ‘jeugdfontein’ die de verouderingsprocessen in het lichaam kan afremmen. Dat effect trachten sommigen toe te schrijven aan hormoonbehandelingen. Maar hiervoor zijn geen wetenschappelijke bewijzen. Slechts van een aantal inspanningen is vandaag het wetenschappelijke bewijs geleverd dat ze effectief het verouderingsproces kunnen vertragen. Dat zijn de bekende levensstijlaanpassingen zoals gezond eten, met dagelijks vier porties groente en fruit, voldoende bewegen en niet roken. Daarvan bestaat uitgebreide wetenschappelijke evidentie en daarover is een consensus.
Wat zegt de wetenschap over de werking van hormonen?
Onze hormoonproductie neemt af met de leeftijd, met uitzondering van het hormoon cortisol. Bij vrouwen is er een eerder abrupte daling van de hormoonproductie bij aanvang van de menopauze. Bij mannen is er sprake van een progressieve afname van testosteron vanaf de leeftijd van 50. Dat betekent dat ook de hormonale waarden moeten worden bijgesteld met de leeftijd. We weten tot vandaag niet of die hormonale daling een gevolg is van de veroudering van het lichaam, waarbij de hormonenproductie zich aanpast aan veranderde lichaamsbehoeften, dan wel of die hormonale daling zelf aan de basis ligt van de verouderingsprocessen.
Om wetenschappelijk correct te werk te gaan, moeten we dus, naargelang de leeftijd, rekening houden met andere hormonale referentienormen: de normale hormonale waarden van een dertiger verschillen grondig van die van een zestiger.
Er werd nog nooit het bewijs geleverd dat een hormoontherapie – met één of met verschillende hormonen – het verouderingsproces tegenhoudt, in vergelijking met een controlegroep die een placebopreparaat kreeg toegediend. Wat wel wetenschappelijk is aangetoond, is het nut van hormoonbehandelingen bij mensen met effectieve hormoontekorten. Maar die behandeling mag je niet zomaar toepassen op gezonde mensen met een normale hormoonspiegel.
Is hormonen nemen gevaarlijk als je een normale hormoon-spiegel hebt voor je leeftijd?
Dat kan zeker gevaarlijk zijn en negatieve gevolgen hebben voor de gezond-heid. Mensen met een goed hormoonniveau, die extra hormonen slikken en hun hormoonspiegel opkrikken tot die van een gemiddelde twintiger, riskeren een overdosering. Het anti-aging effect van zo’n therapie is niet bewezen. Bovendien kan dit leiden tot ongewenste neveneffecten. Het is alsof je de motor van een racewagen in een oldtimer inplant. Zo’n behandeling is totaal niet aangepast. En over de gevolgen op lange termijn is zelfs helemaal niets gekend. Hormonen zijn geneesmiddelen die van kortbij moeten worden gemonitord. Als wetenschapper wil je zeker zijn dat een product veilig is op lange termijn vooraleer je het voorschrijft.
Welke hormoonbehandelingen heeft de wetenschap wel al in kaart gebracht?
Een van de meest tot de verbeelding sprekende hormonen is testosteron. Dat behoort tot de groep van de anabole steroïden en staat op de lijst van verboden dopingproducten. Over dit mannelijke geslachtshormoon is een grote Europese studie uitgevoerd die aangeeft dat slechts 2% van de mannen tussen 40 en 79 jaar een tekort heeft aan zogeheten actief vrij testosteron (een deel van het totale testosteron). Slechts een heel kleine groep heeft dus baat bij een hormoonbehandeling met testosteron.
Uit studies blijkt dat een hormoonbehandeling bij mannen met een testosterontekort een gunstig effect kan hebben op de spierkracht, botdichtheid en inspanningscapaciteit van het hart en hun levenskwaliteit kan bevorderen. Maar zo’n behandeling wordt altijd voorzichtig aangepakt en van nabij opgevolgd. En ook hier tast de wetenschap nog in het duister over de mogelijke langetermijngevolgen. Een van de aandachtspunten is de toename van rode bloedcellen door deze hormoonbehandeling, wat aanleiding kan geven tot een trombose.
Een testosteronbehandeling is ronduit gevaarlijk bij mannen met actieve prostaatkanker. Want zij krijgen net een behandeling die de werking van het mannelijke hormoon tegengaat. Het is evenwel niet bewezen dat testosteron nieuwe kankers zou doen ontstaan.
Wat is de anti-aging werking van het hormoon DHEA?
In de VS gaat dit hormoon als zoete broodjes over de toonbank als dé anti-aging pil. Bij ons loopt het gelukkig zo’n vaart niet en kan je het geneesmiddel alleen op voorschrift krijgen. DHEA is eigenlijk een zwak mannelijk hormoon dat wordt aangemaakt ter hoogte van de bijnier. Het wordt wellicht omgezet in mannelijke en vrouwelijke hormonen.
Er zijn weinig placebogecontroleerde wetenschappelijke studies over DHEA. Eén ervan (de Beaulieustudie) ging bij zo’n 280 mannen en vrouwen het effect op de veroudering na en kwam tot povere resultaten. Bij vrouwen werd er een marginale toename van het libido en van de botkwaliteit gemeten. Er is geen enkele studie die een invloed aantoont op de levenskwaliteit, de spierkracht, laat staan de veroudering. Bovendien moet je bij DHEA rekening houden met heel wat mogelijke nevenwerkingen op lange termijn zoals het bevorderen van hormoongevoelige kankers, zowel bij mannen als vrouwen.
Welk effect heeft het gebruik van groeihormoon (HGH)?
Bij mensen met een groeihormoontekort, verbetert een hormoontherapie de spierkracht, vermindert ze de vetmassa en bevordert ze de levenskwaliteit. In één studie werd groeihormoon toegediend aan Amerikaanse veteranen die geen groeihormoontekort hadden. Bij hen zorgde HGH voor een betere spierkwaliteit en spierfunctie. Die studie is later aangegrepen om het gebruik van groeihormoon bij ouderen te misbruiken. Terwijl de onderzoekers zelf hebben benadrukt dat het positieve effect bij de veteranen alleen werd bereikt in combinatie met voldoende fysieke activiteit.
Het toedienen van groeihormoon gaat gepaard met een aantal niet mis te verstane neveneffecten. Het lichaam houdt extra zout en water op, wat de bloeddruk doet stijgen. Er worden frequent gewrichtsklachten gesignaleerd en er is het risico op bepaalde kankers. Het groeihormoon stimuleert immers de celgroei, dus ook die van kankercellen.
Wat met melatonine en schilklierhormonen?
Ook van melatonine is het anti-aging effect nergens bewezen. Dit hormoon is nu enkel op de markt als een geneesmiddel voor de behandeling van slaapstoornissen bij ouderen.
Wat een extra dosis schildklierhormonen betreft, die kan bij mensen zonder tekorten zelfs ronduit negatieve effecten hebben. Een grootschalig Nederlands onderzoek (de Leidenstudie) heeft aangetoond dat ouderen die deze hormonen namen hartritmestoornissen hadden.
En wat met de telomeren? Staan langere telomeren garant voor een verlengde jeugd?
Een telomeer zit ingekapseld in beschermende eiwitten aan het uiteinde van een chromosoom. Oude cellen hebben een korter telomeer dan jonge cellen. Maar van het gebruik van producten die de telomerase (het enzym dat instaat voor de groei van telomeren) bevorderen, is niet bewezen dat ze een anti-aging effect teweegbrengen.
De wetenschap krijgt steeds meer inzicht in de verouderingsprocessen. De komende jaren zullen er op dat vlak zeker stappen vooruit worden gezet, maar dit moet gebeuren op basis van wetenschappelijk bewijs.
Serge Lvoff en Kari Van Hoorick
Voor: “Pro-aging artsen leren patiënten te luisteren naar hun lichaam.”
Tegen: “De hormoonspiegel opkrikken tot die van een twintiger is ronduit gevaarlijk”
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier