Jean-Yves André, beheerder van het koninklijk domein: “De bloeitijd is stressvol!”

De serres van Laken gaan weer open voor het publiek. Jean-Yves André is de beheerder van het koninklijk domein en vertelt boeiend en gepassioneerd over zijn werk achter de schermen, inclusief leuke anekdotes!

De bouw van de Koninklijke serres begon in 1874. Het was architect Alphonse Balat – leermeester van Victor Horta – die ze ontwierp in opdracht van Leopold II. 150 jaar later staat Jean-Yves André in voor de conservatie en het beheer van dit prachtige koninklijk domein in Laken. Hij is onze onvermoeibare gids doorheen dit paleis van ijzer en glas, tussen de bloeiende bloemen, planten, struiken en bomen, terwijl tuiniers druk in de weer zijn om 140.000 bezoekers van over de hele wereld te verwelkomen.

Allereerst, hoe word je beheerder van een koninklijk domein?

Toevallig! Ik ben geboren in Rwanda en heb er 18 jaar gewoond tot ik landbouwkunde ging studeren in België, met als specialisatie water en bosbouw. Na mijn studies begon ik met kleine opdrachten, zoals het in kaart brengen van het koninklijk domein van Ciergnon. Daarna had ik een technisch-commerciële functie in de industrie in Oman en de Emiraten. Op een dag ontdekte ik dat de Koninklijke Schenking op zoek was naar een adjunct-beheerder voor het landgoed van Ciergnon. Dat zou een beetje thuiskomen zijn, dacht ik. Maar tijdens het sollicitatiegesprek kreeg ik een baan aangeboden op het koninklijk domein van Laken, omwille van mijn kennis van agronomie, bouw, personeelsbeheer en mijn tweetaligheid. In 2016 begon ik als adjunct-beheerder en later werd ik beheerder.

Soms stelen bezoekers stukjes plant om te stekken! Jean-Yves André

Wat houdt je taak concreet in?

Ervoor zorgen dat alles op wieltjes loopt en er goed uitziet! Het is mijn taak om het architecturale en plantaardige erfgoed van dit 187 hectare grote domein, dat veel officiële bezoekers verwelkomt, te bewaren. De centrale laan, het kasteel en de serres zijn een visitekaartje voor België! Ik hou toezicht op het werk van een zestigtal mensen, waaronder 23 tuinmannen in het park en 15 in de serres. Ik zie mezelf als dat druppeltje olie dat het raderwerk soepel laat draaien, zodat het personeel, allemaal expert in hun vakgebied, optimaal kan functioneren. Ik werk aan het plan van inrichting voor het park, omdat er bij elke storm bomen omvallen, maar ook aan de renovatie van de serres en de buiteninrichting om alles nog aantrekkelijker te maken, aan de diversificatie van de soorten in de Congoserre voor nog meer tropische pracht ... In feite wil ik het bezoek elk jaar nog een stukje verrassender maken. Ik probeer elke dag mijn ronde door de serres te doen, maar niet door het gehele domein, want dat betekent minstens drie uur stevig doorwandelen!

Hoe verloopt de voorbereiding voor de opening voor het publiek?

Elk jaar is anders. We zijn afhankelijk van het klimaat, zelfs in de serres. Soms is het zaak de bloei van planten te versnellen of te vertragen, door de verwarming en het kunstlicht aan te passen. Hortensia’s bijvoorbeeld zijn zomerbloeiers en moeten we pushen om in bloei te komen. De bloei van azalea’s moeten we dan weer vertragen door de serre af te koelen, het licht te milderen en een wit kalkproduct op de ramen aan te brengen, zodat de zon niet te hard op de planten schijnt. Indien nodig besproeien we zelfs de buitenkant van de serre. De bloeitijd is stresserend! Je moet ook insecten zoals de witte vlieg proberen te bestrijden. Bij de opening kunnen we opgelucht ademhalen, dan zien we de blije mensen en horen veel wauw’s! Zo maakt de tunnel met geraniums en fuchsia’s altijd indruk. De voorbereidingen voor de publieke opening duren het hele jaar! Voor sommige planten, zoals hortensia’s, plannen we al drie jaar van tevoren: we kweken eerst stekken in potten, vooraleer we ze tentoonstellen.

En tijdens de openingsdagen?

Vroeg in de ochtend, voordat de bezoekers arriveren, controleer ik of er niet ergens een tak dreigt te breken en of de planten geen schade hebben opgelopen, want soms stelen bezoekers stukjes plant om ze thuis te stekken. Zo werd er al eens iemand opgenomen in de spoed nadat hij een tak had afgeknipt en een druppel giftig sap in zijn oog terechtkwam! Of bezoekers lopen door onoplettendheid in een border met Engels mos, zodat we hun voetafdrukken moeten verwijderen. Ook overdag maak ik een ronde en beantwoord ik vragen van bezoekers.

Geven jullie ook rondleidingen?

Ja, maar enkel voor verenigingen en instellingen waarmee we op botanisch gebied samenwerken. We onderhouden banden met buitenlandse en Belgische instellingen om onze kennis en ervaring te delen en verder te ontwikkelen, en om specimens uit te wisselen. Zo begeleid ik al een jaar de experten van Natagora (de Franstalige tegenhanger van Natuurpunt, nvdr). De natuurvereniging komt vogels beluisteren en identificeren, om een inventaris op te stellen. Door dit onderzoek krijgen we een beter zicht op de biodiversiteit in het domein, die we zo beter kunnen beschermen. Op een nacht hebben we hier zelfs vier paren bosuilen gespot!

Wat zijn de nieuwigheden voor de bezoekers dit jaar?

We hebben de Franse tuin gerenoveerd, maar ik wil niet spoilen! Tijdens de restauratie van het atelier van koningin Elisabeth grepen we meteen de kans om de omliggende tuin aan te pakken en ook de versiering in de serres werden aangepast. Het mooie van dit beroep is dat we met levende flora werken. We hoeven dus nooit twee keer hetzelfde te doen. Als we de palmbomen snoeien lijkt het wel of het nieuwe planten zijn in een nieuwe serre. Die architecturale en tegelijk feeërieke omgeving geeft me veel energie. Ik verbaas me nog steeds over de schoonheid en de historische betekenis van deze plek. De tuiniers proberen in elke serre een andere sfeer te creëren. Bezoekers worden meegenomen op reis, buiten België en buiten de tijd... een poëtische ervaring. Om veiligheidsredenen kunnen we de bezoekersroute niet wijzigen, omdat we ons in het park van de residentie van het staatshoofd bevinden. En elk jaar krijgen we ook te maken met afval langs de pad, bezoekers die de toegestane zones niet respecteren … Zo was er zelfs een gezin dat op het veld bij de ingang hun picknicklaken bovenhaalde! Sommigen hebben echt geen scrupules.

De lievelingsplant van de koningin is de Abutilon megapotamicum, vanwege de Belgische kleuren van de bloemen. Jean-Yves André

Hoe zet het koninklijk domein in op duurzaamheid?

De verwarming draait sinds 2021 op groene energie. Het hele domein, inclusief het kasteel, profiteert van afvalwarmte van de verbrandingsoven van Neder-Over-Heembeek. Zo besparen we 250.000 liter stookolie per jaar! En ons sproeiwater komt uit de vijvers van het park.

Zijn de gevolgen van de klimaatverandering voelbaar?

Helaas staan de Japanse kerselaars tijdens de publieksopening niet meer in bloei. En we vrezen dat onze beukenbomen over een paar jaar niet meer in bloei komen door de klimaatopwarming. Die bomen hebben zeven dagen vorst per jaar nodig om volledig in rust te gaan. Als ze energie blijven verbruiken tijdens die dagen, gaan ze dood. In de serres kunnen we ventileren en de plantensoorten moeten er 35-40 graden kunnen verdragen. Maar de opwarming van de aarde heeft wel invloed op de bloeiperiode van de azalea.

Welke zeldzame planten vallen er zoal te bewonderen?

We hebben een Wollemia nobilis, een Australische naaldboom die veel voorkwam ten tijde van de dinosaurussen. In 1996 werden er ongeveer 200 exemplaren ontdekt in een ingesloten vallei en verspreid over arboreta in de hele wereld om de soort te beschermen. Ik hou ook van de kaneelbomen: verrassend dat deze heerlijke en typisch tropische specerij hier te vinden is! In het park staat de ‘Survivor Tree’, een sierpeerboom die de aanslagen van 9/11 overleefde en die een geschenk is van de burgemeester van New York aan de koning. En er zijn onze kranige sinaasappelbomen, die ouder zijn dan België! De Wintertuin is mijn favoriete serre met planten die ik als kind in Afrika heb gekend. Ter gelegenheid van haar 150ste verjaardag zullen de door de tijd geteisterde metalen structuren van de serre een grondige facelift ondergaan.

Hoe zijn de relaties met de koning en de koningin?

Heel goed! De vorsten vragen me om advies als ze ideeën hebben voor beplantingen op het domein. Vóór de publieksopening maken we samen een inspectieronde door de serres en indien nodig pas ik hier een daar nog een detail aan. Ze hebben een passie voor planten. Weet je wat de lievelingsplant van koningin Mathilde is? De Abutilon megapotamicum, omdat de bloemen doen denken aan de Belgische vlag!

Ken je alle plantensoorten?

Oh nee, ik ben geen encyclopedie! Ik heb voor de aardigheid een paar Latijnse namen van buiten geleerd (lacht), maar ik probeer bij elke ronde door de serres wat bij te leren.

Wat zou Leopold II vandaag van zijn serres vinden?

Goeie vraag! Als je kijkt naar de details van het ijzerwerk in de serres zie je dat hij een perfectionist was. Hij zou wellicht zeggen: “Niet slecht, maar het kan beter”. Die kritiek accepteer ik, want er is altijd ruimte voor verbetering. De camelia’s, de lievelingsplanten van Leopold II, krijgen bijzondere aandacht. In zijn tijd moeten er wel veel meer tuiniers geweest zijn. Dus met de middelen die vandaag beschikbaar zijn, doen we het niet slecht. Leopold II wilde dat dit weelderige erfgoed bewaard zou blijven en opengesteld voor het publiek. Die missie is alvast geslaagd!