Op zoek naar Van Gogh in Noord-Brabant

In het Nederlandse Noord-Brabant, waar Vincent van Gogh werd geboren, zette hij ook zijn eerste stappen als kunstschilder. Die ontwikkeling kan je ter plekke ontdekken via wandelingen, fietstochten, musea en monumenten.

We kennen Van Gogh (1853-1890) vooral van zijn kleurrijke Franse zonnebloemen. Maar zijn eerste werken waren donker en verbeeldden het harde boerenleven dat hij om zich heen zag in Noord-Brabant, waar zijn ouders woonden en waar hij steeds naar terugkeerde. De artistieke reis die hij daar aflegde, eindigt met De Aardappeleters, geschilderd in Nuenen (1885), vandaag beschouwd als zijn eerste meesterwerk.

Zundert. Het begon allemaal net over de grens met België, in Zundert. Vincent, de oudste telg van een gezin van zes, was eigenlijk de tweede zoon. Zijn oudere broer, ook Vincent genoemd, werd exact één jaar voor de kunstenaar geboren, maar overleed meteen. Als kind werd hij dus dagelijks geconfronteerd met een grafsteen met zijn naam. Dit zerkje kan je nu nog bezoeken naast de protestantse kerk waar vader Van Gogh predikant was. Vincent groeide als protestants kind in het katholieke Zuiden van Nederland op als een buitenstaander. Zijn ouders haalden hem na enkele maanden zelfs weg van de dorpsschool ‘omdat hij begon te praten als de boerenkinderen’. Vanaf dan kreeg hij thuis les van een gouvernante. En in zijn vrije tijd doolde hij door de velden en genoot hij van de natuur.

Zundert, waar Vincent woon-de tot hij 17 was, is trots op zijn beroemde inwoner. Zijn geboortehuis werd in 1904 gesloopt, maar het aanpalende huis werd ingericht als klein museum. Je leert er over de belangrijke momenten in Vincents leven en over zijn familie. Het kerkje kan je bezoeken met een gids. En in het huis van de koster verblijven geregeld artiesten die zich laten inspireren door Van Gogh en de streek. Hun werk hangt dan in het museum.

Etten-Leur. Na 12 stielen en 13 ongelukken – kunsthandelaar, onderwijzer, lekenpredikant,... – keerde Vincent in 1881 een paar maanden terug naar zijn ouders, die toen in Etten woonden. Meteen de eerste keer dat Van Gogh zich in het volksregister liet inschrijven als kunstschilder. Hij had zijn pad gekozen, maar makkelijk zou het niet worden. In Etten had hij zijn eerste atelier en vond hij de modellen voor zijn tekeningen. De voormalige protestantse kerk, omgedoopt tot Van Goghmuseum, brengt een overzicht van zijn leven, werk en liefdes. Blikvanger zijn de glasramen die verwijzen naar thema’s die in Van Goghs werk terugkomen.

Nuenen. Na een ruzie met zijn vader trok Vincent naar Den Haag en later naar Drenthe, maar eind 1883 kwam hij met hangende pootjes weer thuis bij zijn ouders, die dan in Nuenen woonden. Hij bleef er bijna twee jaar, maak-te er 500 werken en leerde er zijn liefde voor het boerenleven op doek zetten. Veel landschappen en monumenten die je nu nog kan bezoeken, vind je terug in zijn tekeningen: het kerkje, watermo-lens, populieren, de pastorie,... “De kinderen van het dorp noemden hem ‘gek schildermenneke’ als ze hem zagen passeren met zijn schildergerei. Maar ze gingen voor hem wel op zoek naar vogel-nestjes, waar Vincent hen geld voor gaf”, weet gids Jos.

Als je door Nuenen wandelt, bots je op al die Van Gogh-monumenten. In het gemeentepark kan je zelfs aanschuiven aan tafel met de aardappeleters. Maar het pronkstuk is het Van Gogh Village Museum dat voor het Van Gogh-jaar werd vernieuwd. De film Becoming Vincent zuigt je mee in het universum van de schilder. Via (interactieve) ruimtes maak je kennis met de man en de artiest. De audiogids citeert gretig uit de honderden brieven die Vincent schreef aan zijn familie, vooral aan zijn broer Theo. En in het Light Lab ontdek je wat licht met je perceptie doet en hoe Van Gogh ermee experimenteerde in zijn schilderijen.

Een échte Van Gogh. De musea in Zundert, Etten en Nuenen hebben geen origi-nele Van Goghs in hun collectie. Of zoals gids Jos het verwoordt: “We hebben dan niet de schilderijen, hier zie je wel alles in het écht.” Wil je toch tekeningen en schilderijen van Van Gogh zien uit zijn Noord-Brabantse periode, dan moet je naar Het Noordbrabants Museum in ’s Hertogenbosch, waar sinds 2020 een zaal aan hem gewijd is: 12 schilderijen uit zijn Nuenense periode met o.a. Brabantse landschappen, molens en voorstudies van boerengezichten die hij later verwerkt in De Aardappeleters.