Verbonden voor het leven

Ondanks de vele kleine wrijvingen zal een moeder altijd een bijzondere plaats innemen in het hart van haar dochter. Omdat ze een object van bewondering is en soms ook een beetje van vrees, maar vooral een steun en een toevlucht. Een overzicht van – of is het een eerbetoon aan? – een unieke maar complexe relatie.

Sommigen bellen elkaar elke dag. Sommigen kunnen zich geen zondag zonder elkaars gezelschap voorstellen. Anderen zien elkaar alleen bij bijzondere gelegenheden, omdat de kloof die hen scheidt niet meer te overbruggen lijkt. De relatie tussen moeders en dochters is niet altijd perfect. Maar hoe ze in de loop der jaren ook evolueert, uniek is ze en uniek blijft ze. Voor de dochter is het niet altijd makkelijk om haar identiteit te bevestigen tegenover een moeder die jarenlang als haar ideale rolpatroon heeft gediend. Voor de moeder is het soms moeilijk te aanvaarden dat dochterlief geen klein meisje meer is maar een vrouw. De verhouding heeft dus onvermijdelijk haar ups en downs, maar toch beseffen beide partijen meestal heel goed dat ze echt van elkaar houden. De dochter weet in haar binnenste dat ze in tijd van nood altijd op haar moeder zal kunnen rekenen, al bestaan er ook op dat vlak uitzonderingen én – vooral – crisisperiodes. Periodes van spanning zoals de puberteit, wanneer moeder en dochter op totaal verschillende golflengten zitten.

Brutaal op zoek naar onafhankelijkheid

Denk eens terug aan de tijd dat u een jong meisje was. Werd u nooit gekwetst door een opmerking van uw moeder? U weet wel: schijnbaar onschuldige woorden die meestal zonder bijbedoelingen worden gezegd (over uw kleding, de vrienden en vriendinnen, uw manier van leven enz.) maar die allemaal samen enorm irriterend kunnen zijn voor een meisje dat met de moed der wanhoop zelfstandig probeert te worden. Een meisje dat weliswaar nog geen vrouw is maar evenmin een kind – en dat op alle mogelijke manieren ánders probeert te zijn dan die almachtige moeder.

Is het een generatieconflict of gewoon een misverstand? Volgens Francine Gillot-Devries, professor in de ontwikkelingspsychologie aan de Brusselse Universiteit komt de relatie tussen moeder en dochter in de puberteit in gevaarlijk vaarwater terecht. De rivaliteit die het beruchte

Oedipuscomplex heeft doen ontstaan laait weer op, maar deze keer in een meer complexe vorm.

“Voor een klein meisje is de moeder het eerste voorwerp van haar liefde. Op de leeftijd van drie of vier jaar wordt dat ingewikkelder, omdat de moeder enerzijds een model is, de persoon die van haar houdt en haar beschermt, maar anderzijds een rivale in de strijd om de affectie van de vader. In de puberteit herleeft die rivaliteit. Het jonge meisje wil zich vrijmaken van haar moeder en trekt alles in twijfel wat ze van haar gekregen heeft, dus ook haar opvoeding. Van haar kant ziet de moeder dat haar dochter een vrouw wordt, dat ze een sociale rol gaat spelen en contacten opbouwt buiten het gezin. Bovendien maakt het ontluiken van de dochter de moeder bewust van haar eigen veroudering. Veel moeders verdragen dat niet, ook al omdat pubers hun kwetsbaarheid goed aanvoelen en niet aarzelen om ze uit te buiten. Dat leidt tot soms brutale confrontaties tussen moeder en dochter.”

Ontgoocheld in elkaar

Deze wrijvingen zijn typisch voor de adolescentie en hebben meestal geen ernstige gevolgen. Toch zijn ze ook de uitdrukking van een ander fenomeen, dat een beetje taboe is en waarover dus niet veel wordt gepraat. Het feit namelijk dat zowel de dochter als de moeder in zekere zin ontgoocheld zijn in elkaar.

“In de adolescentie ziet de dochter, die jarenlang in haar moeder de ideale vrouw heeft gezien, dat de realiteit niet met dat ideaalbeeld overeenstemt”, stelt Francine Gillot-Devries vast. “Ze is dus ontgoocheld. De moeder van haar kant heeft de dromen en verlangens die ze zelf niet heeft kunnen waarmaken op haar dochter geprojecteerd. Ook zij beseft op het ogenblik van de adolescentie dat haar dochter niet aan die verwachtingen voldoet. En dat ze zelfs haar eigen plannen maakt! Opnieuw ontgoocheling. Voor alle duidelijkheid, vaders en zonen maken precies dezelfde problemen door.”

Even samenvatten: in de puberteit verwijten de dochters hun moeder dat ze hen niet begrijpen of erger, dat ze hen als kleine kinderen behandelen. Omgekeerd nemen de moeders het hun dochters (meestal onbewust) kwalijk dat ze zelfstandig worden en de droom die ze op hen hebben geprojecteerd, nooit zullen waarmaken. Hoe kunnen de twee partijen zich, wanneer ze dit beseffen, opstellen om onnodige confrontaties te voorkomen?

“Om de dialoog te herstellen, moeten we het belang onthouden van een begrip dat naar mijn gevoel verwaarloosd wordt. Ik noem het de gespiegelde crisis. Voor de jongeren is de puberteit een crisisperiode, maar ook voor de ouders is het een moeilijke tijd: zij zitten volop in de midlife crisis, ze voelen hun jeugd wegglippen, hun eigen ouders worden ziek of gaan dood. Zo krijg je een interactie tussen twee crisissen, die van de dochter en die van de moeder. Als je dat beseft, moet je aanvaarden dat de twee partijen verantwoordelijk zijn voor de conflicten, die eigenlijk een soort van afreageren zijn. Als ik met moeders en dochters met problemen over die gespiegelde crisis praat, merk ik dat zelfs sterke rivaliteiten afnemen. De moeders begrijpen opeens dat zij via hun dochter hun eigen adolescentie opnieuw beleven, dus ook de problemen. Om de puberteit van je kind te begrijpen, moet je teruggaan naar je eigen puberteit.”

Tijd voor de vredespijp

Wanneer de delicate bladzijde van de puberteit omgeslagen is, worden de betrekkingen van de meeste vrouwen met hun moeder rustiger. Moeder en dochter leren elkaars territorium te respecteren. Toch blijven sommige dochters overhoop liggen met hun moeder, omdat deze laatste er niet in slaagt de teugels te vieren. Zelfs wanneer hun dochter het huis uit is en op eigen benen staat, blijven sommige moeders zich met hun leven bemoeien. Ze veroordelen, ze hebben kritiek, ze geven raad alsof ze onbewust willen dat hun dochter hun kleine meisje blijft. En natuurlijk begint een moeder die zich met alles inlaat, haar dochter (en schoonzoon!) snel op de heupen te werken.

“Dat zijn dingen die gebeuren”, bevestigt Francine Gillot-Devries. “Toch zijn er ook periodes in het leven dat de spanningen wegvallen, bijvoorbeeld wanneer de dochter op haar beurt moeder wordt. Als een vrouw zwanger wordt, is de eerste persoon met wie ze contact zoekt meestal haar moeder. Zelfs als de verhouding in de kindertijd of in de puberteit moeilijk is geweest. Ik heb vaak vrouwen ontmoet die hun moeder een heleboel verweten maar die toen ze zelf kinderen hadden, beter begrepen waarom hun moeder het zo lastig met hen had gehad. Ze beseffen namelijk hoe moeilijk het vak ‘moeder zijn’ wel is. Je zou kunnen stellen dat het moederschap van de dochter een soort van wapenstilstand inluidt in de verhouding met de moeder. Ze kunnen weer praten met elkaar, want door moeder te worden, plaatst de dochter zich in de afstammingslijn. De moeder van haar kant voelt dat het leven verder gaat, dat de afstamming verzekerd is. Ze beseft nu ook beter dat haar dochter dezelfde status heeft als zij. Eindelijk kunnen de twee vrouwen als gelijken met elkaar praten. Om écht volwassen te worden, moet de dochter de navelstreng met haar moeder doorknippen. En we zien dat veel vrouwen dat pas bij hun eerste zwangerschap doen, en dan pas hun eigen status tegenover hun moeder opeisen.”

Eerst afstand nemen van je moeder om daarna weer dichter bij haar te gaan staan. Het lijkt de enige manier om een vrije vrouw te worden. Des te meer omdat de jonge vrouwen van vandaag heel goed weten hoe ingewikkeld het vak van moeder is. “Er zijn natuurlijk onhandige moeders”, besluit Francine Gillot-Devries, “maar slechte moeders bestaan haast niet. De boodschap voor de moeders zou dan ook kunnen zijn: probeer ‘goed genoeg’ te zijn voor uw dochter, zonder het allemaal volmaakt te willen doen. Want precies die onvolmaaktheid geeft de kinderen de ruimte die ze broodnodig hebben om zelfstandig te worden.”

A Karima Amrous

De boodschap voor de moeders zou kunnen zijn: probeer gewoon ‘goed genoeg’ te zijn, zonder het allemaal volmaakt te willen doen.

“Wanneer een vrouw zwanger wordt, is de eerste persoon met wie ze contact zoekt meestal haar moeder.”