Wat kan je doen via een erfovereenkomst?

In 2022 werden in ons land ruim 4.600 erfovereenkomsten geregistreerd. Zo’n overeenkomst biedt je als familie extra opties om de nalatenschap in alle transparantie te regelen. Minder familieruzies en meer gemoedsrust, daar gaat het om.

De erfovereenkomst is een relatief jong instrument. Het was een van de nieuwigheden van het erfrecht dat in september 2018 in werking trad. Sindsdien werden in ons land 13.008 erfovereenkomsten afgesloten, waarvan ongeveer 4.600 in 2022. De belangstelling groeit.

Bij een familiepact of een globale erfovereenkomst worden alle schenkingen en verkregen voordelen met elkaar vergeleken. Als ouders gaan jullie met al jullie erfgenamen, in alle transparantie, op zoek naar een evenwicht tussen hen. Je bekijkt wie wat heeft gekregen én wie nog iets moet krijgen. Ofwel via de erfovereenkomst zelf, ofwel later. Zo kunnen een aantal zaken uit het verleden worden rechtgetrokken, in alle openheid. Dat evenwicht is subjectief. Soms kan het zijn dat iemand mathematisch minder krijgt, maar de partijen dat net als evenwichtig ervaren.

We legden notaris Helena Verwimp, woordvoerder van notaris.be, een aantal vragen voor over dit nieuwe instrument.

De familie stelt een erfovereenkomst op bij de notaris. Bewaart de notaris die overeenkomst, zodat ze later door alle betrokkenen kan worden teruggevonden?

Notaris Verwimp. Jazeker. Het eindresultaat is een overeenkomst op papier, die de vorm van een notariële akte aanneemt. De wetgever heeft een instrument willen creëren om het families mogelijk te maken bepaalde evenwichten te herstellen, maar heeft ook tegelijk een bescherming willen inbouwen. Het is namelijk heel belangrijk dat elk gezinslid goed beseft welke gevolgen de afspraken hebben die ze samen maken. Vandaar dat je voor een erfovereenkomst verplicht naar de notaris moet. Die informeert en begeleidt de familie. De akte wordt bewaard op het notariaat, tot 75 jaar nadat de notaris met pensioen ging.

Waarover worden de meeste erfovereenkomsten opgesteld?

Notaris Verwimp. De meeste overeenkomsten in mijn praktijk gaan over het vastklikken van de waarde van vastgoed. In het vroegere erfrecht werd een schenking van geld niet geïndexeerd en een schenking van vastgoed wel. Dat zorgde voor ongelijkheden als de erfenis van de ouders openviel.

Stel: ouders hebben een bouwgrond liggen van 150.000 euro. Een van hun drie zonen wil er graag op bouwen. Dan hebben ouders twee mogelijkheden. Ze kunnen de grond aan hun drie zonen samen schenken, waarna de ene zoon zijn broers moet uitkopen. Of ze kunnen de grond aan één zoon schenken, met de last om zijn broers elk 1/3 van de waarde van de grond te geven, dus elk 50.000 euro. Die secundaire schenking van de ene zoon aan de anderen geldt juridisch als een schenking van de ouders. Zegt later een van de broers: eigenlijk was die grond meer waard dan 150.000 euro, dan volgt vaak een lange procedure. Die kunnen ouders voorkomen door een punctuele erfovereenkomst te maken met hun drie zonen waarin ze de waarde van de grond vastklikken. Zo is achteraf geen discussie meer mogelijk. Het voordeel van de erf-overeenkomst is ook dat de broers verplicht zijn om naar de notaris te komen. Daar kunnen ze samen in alle openheid overleggen. Niemand kan dan achteraf zeggen dat de ouders in het voordeel van één zoon hebben gehandeld.

Het voordeel van een erfovereenkomst is dat je er ook je stief- en kleinkinderen bij kan betrekken.

Wat is het verschil tussen een globale en punctuele overeenkomst?

Notaris Verwimp. Bij een globale overeenkomst zitten alle familieleden mee aan tafel. Alle schenkingen en verkregen voordelen worden met elkaar vergeleken. Het gaat dan bv. over situaties waarbij het een kind een grond heeft gekregen, een tweede een grond heeft gekocht en daar pas later geld voor kreeg van de ouders, en een derde voor wie de ouders een schuld hebben betaald. Of een kind heeft dure studies in het buitenland gedaan, terwijl het andere al vroeg ging werken. Die studies zijn juridisch geen schenking. Zulke zaken worden dan gelijkgetrokken.

Bij een punctuele overeenkomst gaat het over één ding en zijn niet alle familieleden aanwezig. Zo kan bij een punctuele overeenkomst de nieuwe partner een stuk erfrecht laten vallen ten voordele van de kinderen van zijn/haar wederhelft uit een eerdere relatie. De partners tekenen die overeenkomst bij de notaris, zonder de kinderen.

Jullie gaan niet over één nacht ijs

Notaris Verwimp. Nee, dat klopt. Om een erfovereenkomst op te maken nemen we de tijd. Een globale overeenkomst kan wel 20 tot 30 pagina’s bevatten! Iedereen krijgt eerst een ontwerp van de erfovereenkomst. Pas 15 dagen later is er een vergadering in het notariskantoor waarop de overeenkomst grondig wordt toegelicht. Vanaf de dag van die vergadering volgt nog een termijn van één maand alvorens de partijen de erfovereenkomst kunnen ondertekenen. Het is een intensieve procedure, zowel voor de familie als voor de notaris, maar het voorkomt flink wat problemen. Een erfovereenkomst is in principe bindend. Het is dus heel belangrijk dat iedereen zich bewust is van de risico’s en gevolgen. We merken het elke dag in ons kantoor, niet alleen bij familiezaken, maar ook bij de aankoop van een huis of de oprichting van een onderneming: alles vooraf netjes regelen, rendeert altijd.

Hoeveel kost het maken van een erfovereenkomst?

Notaris Verwimp. De kostprijs hangt af van de complexiteit van de zaak. Een punctuele overeenkomst kost ongeveer 1.000 euro. Voor een globale overeenkomst betaal je een paar duizenden euro’s, maar de schenkingsrechten die je aan de staat moet betalen zitten daar vaak in begrepen.